თორნიკე შენგელია „ცსკა“-ში – გაუმართლებელი ტრანსფერი თუ კარიერული წინსვლა

ჟურნალი „ბიზნესი და მენეჯმენტი“ №2(63)

რატომ მოექცა კრიტიკის ქვეშ საქართველოს ნაკრების კაპიტანი

 გასულ თვეში სოციალურ ქსელებში თუ მედიაში ერთ-ერთი მთავარი სადისკუსიო თემა საქართველოს საკალათბურთო ნაკრების კაპიტნის, ესპანეთის წლევანდელი ჩემპიონის – კლუბ „ბასკონიას“ კაპიტნის თორნიკე შენგელიას ტრანსფერი გახდა. როგორც უკვე ლამის მთელმა ქვეყანამ იცის, თორნიკე შენგელიამ მოსკოვის „ცსკა“-სთან სამწლიან კონტრაქტს მოაწერა ხელი. სწორედ ამ ტრანსფერის გამო საქართველოს ნაკრების კაპიტნის ლანძღვაა გაჩაღებული. შენგელიას „ამკობენ“ უამრავი ეპითეტებით – „ქვეყნის მოღალატე“, „ოკუპანტის არმიის რიგებში გადასული“, „ფულის მონა“, „უღირსი“ და კიდევ უამრავი მსგავსი...

ვინ არის „ცსკა“?

მოსკოვის კლუბი ცსკა (Центральный спортивный клуб армии – არმიის ცენტრალური სპორტული კლუბი) დაფუძნებულია 1923 წელს, უშუალოდ საკალათბურთო გუნდი კი 1924 წლიდან იწყებს არსების ისტორიას. საბჭოთა პერიოდში „ცსკა“ ყველაზე ტიტულოვანი გუნდი იყო კავშირშიც და გამორჩეული ევროპის მასშტაბითაც.

საბჭოთა პერიოდის შემდეგაც „ცსკა“-მ რამდენჯერმე მოიგო „ევროლიგა“. 2005/06 წლის სეზონზე, ცნობილი იტალიელი მწვრთნელის – ეტორე მესინას ხელმძღვანელობით გუნდმა მოიგო რუსეთის ჩემპიონატი, რუსეთის თასი და გახდა ევროლიგის ჩემპიონი.

2010 წელს „ცსკა“-მ ისტორიული გამარჯვება მოიპოვა – ნაციონალური საკალათბურთო ასოციაციის (NBA) გუნდმა ევროპაში პირველად წააგო და ეს მოხდა „კლივლენდ კავალიერსის“ ოკეანისგაღმა ტურნირის დროს.

2019 წელს კლუბმა შეძლო ევროლიგის მერვედ მოგება და მხოლოდ 1 ჩემპიონობით ჩამორჩება მადრიდის „რეალს“.

„ცსკა“-ს შემადგენლობაში მთელი პერიოდის მანძილზე ხშირად თამაშობდნენ კალათბურთელები სხვადასხვა ქვეყნიდან, მათ შორის აშშ-დან. იცვლებოდნენ მწვრთნელებიც – რუსებიც და უცხოელებიც.

საინტერესოა, რომ არმიის ცენტრალური სპორტული კლუბიდან საკალათბურთო კლუბი უკვე დიდი ხანია სახელმწიფოს საკუთრებაში აღარ არის. 2003 წლიდან საკალათბურთო კლუბ „ცსკა“-ს მფლობელია სამთო მეტალურგიული კომპანია „ნორნიკელი“. იმ პერიოდში „ნორნიკელის“ მთავარი აქციონერი გახლდათ რუსი ბიზნესმენი მიხაილ პროხოროვი, რომელმაც 2012 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებში დამოუკიდებელ კანდიდატად მიიღო მონაწილეობა. პროხოროვი ვლადიმერ პუტინს აკრიტიკებდა და ამბობდა, რომ „12 წელი ხელისუფლებაში ყოფნა მეტისმეტია. რუსეთში კი ცვლილებების დროა“.

მიუხედავად კერძო საკუთრებაში გადასვლისა, კლუბს შენარჩუნებული აქვს სახელწოდება და დღემდე „არმიელებად“ მოიხსენიებენ. 2007 წლიდან კლუბის ჯერ გენერალური დირექტორი, მოგვიანებით კი პრეზიდენტია ყოფილი სპორტული ჟურნალისტი ანდრეი ვატუტინი.

                                      

რატომ გადაწყდა შენგელიას გადასვლა „ცსკა“-ში?

როგორც მედიაში გავრცელებული ინფორმაციიდან ირკვევა, მოსკოვის საკალათბურთო კლუბი ადრეც ცდილობდა თორნიკე შენგელიას გადაბირებას, თუმცა, მანამდე ვერ მოხერხდა შეთანხმება ესპანურ კლუბ „ბასკონიასთან“. შენგელია „ბასკონიას“ რიგებში 2014 წლიდან თამაშობდა. მანამდე ნათამაშები აქვს: ესპანურ „ვალენსიაში“, ბელგიურ „შარლერუაში“, NBA-ს გუნდებში „ბრუკლინ ნეტსში“ და „ჩიკაგო ბულსში“, თუმცა, ამერიკის ჩემპიონატში შენგელია ვერ დამკვიდრდა და კვლავ ევროპაში გააგრძელა თამაში. აღსანიშნავია, რომ შენგელიამ „ვალენსიასთან“ ერთად შეძლო „ევროპის თასის“ მოგება 2010 წელს და უკვე კაპიტნის რანგში, 2019/2020 წლის სეზონი შენგელიამ და ბასკურმა კლუბმა ესპანეთის ჩემპიონობით დაასრულეს.

ორიოდე თვის წინ მედიაში გაჩნდა ვარაუდები, რომ თორნიკე „ბასკონიას“ დატოვებდა და სავარაუდო კლუბებს შორის „ცსკა“-ც სახელდებოდა. „ბასკონიადან“ გადასვლის მოტივი მარტივია – ესპანეთის ჩემპიონატში არაერთხელ თვის საუკეთესო კალათბურთელად დასახელებულ შენგელიას სპორტული ამბიცია აქვს, რომ მოიგოს ევროპის ყველაზე მნიშვნელოვანი ტიტული – ევროლიგა. ევროლიგა კი, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ყველაზე მეტჯერ მოგებული აქვს ესპანურ „რეალს“, ერთით ნაკლებად იზეიმა ჩემპიონობა და ტურნირის მოქმედი გამარჯვებულია სწორედ მოსკოვის „ცსკა“. ევროლიგის მოგების ფავორიტი კლუბებია აგრეთვე ესპანური „ბარსელონა“, ბერძნული „ოლიმპიაკოსი“, თურქული „ფენერბახჩე“, იტალიური „ოლიმპია“ (მილანი). როგორც შენგელიას აგენტისგან გაირკვა, მადრიდის „რეალს“ და „ბარსელონას“ ქართველის გადაბირების სურვილი არ ჰქონდათ, რადგან ფორვარდის პოზიციაზე, სადაც შენგელია თამაშობს, ძლიერი კალათბურთელები ჰყავთ. ასევე გაირკვა, რომ ბერძნულ „ოლიმპიაკოსს“ და თურქულ „ფენერბახჩეს“ აგრეთვე არ ჰქონდათ შენგელიას შეძენის სურვილი, რადგან კლუბებს ფინანსურად არ ულხინთ. გამოირიცხა მილანიც. შენგელიას კი კონტრაქტით „ბასკონიასთან“ კიდევ 2 წელი აკავშირებდა. შესაბამისად, მისი გამოსყიდვა იაფი არ დაჯდებოდა. შექმნილ სიტუაციაში გაირკვა, რომ შენგელიას შეძენის სურვილი მოსკოვის „ცსკა“-მ გამოხატა და იაქტიურა კიდეც. ფორვარდის პოზიციაზე მოთამაშე, ევროლიგის სამგზის გამარჯვებული, მრავალი ტიტულის მფლობელი ანდრეი ვორონცევიჩი „ცსკა“-დან წავიდა. საჭირო გახდა სხვა მძიმე ფორვარდის მოყვანა. სწორედ ასეთად მიიჩნიეს თორნიკე შენგელია და „ბასკონიადან“ გამოისყიდეს კიდეც.

ფინანსური დეტალები ყოველთვის გასაიდუმლოებულია, თუმცა, მედიაში გავრცელებული ინფორმაციით, გამოსასყიდი თანხა 1.5 მილიონი ევროზე მეტი იყო. სულაც არ არის გასაკვირი, პოსტ-პანდემიურ და კრიზისულ პერიოდში თუკი კლუბები ამ ფაქტორის გამო ფეხს აითრევდნენ შენგელიას გადაბირებისგან. ბერძნული სააგენტო შდნა.გრ-მა ასევე გაავრცელა ინფორმაცია, რომ 3 წლის მანძილზე ქართველი ფორვარდი 6 მილიონ ევროს მიიღებს, თუმცა, სავარაუდოდ, თანხა გაცილებით მეტი იქნება.

„ბასკონია“ მოგებული დარჩა – მოთამაშე სარფიანად გაყიდა, დაზოგა ტოპ-მოთამაშისთვის გადასახდელი მაღალი ხელფასიც.

შეეძლო შენგელიას უარის თქმა? ცხადია, შეეძლო, თუმცა, რადგან ზუსტად არ ვიცით „ბასკონიასთან“ კონტრაქტის პირობები, არც ის ვიცით რა დონის სანქციები დაემუქრებოდა კლუბის წინააღმდეგ წასვლის შემთხვევაში. უნდა ეთქვა კი უარი? თუ გავიხსენებთ, „ბასკონიაში“ ყოფნის დროს, თორნიკე შენგელიამ ტრავმა მიიღო და კაი ხანს არც უთამაშია. ამის მიუხედავად, „ბასკონიას“ ხელმძღვანელებს თორნიკე კლუბიდან არ გაუშვიათ.  ბასკონიას და შენგელიას შორის აშკარად თბილი ურთიერთობები იყო. ახლა კი, თორნიკეს შესაძლებლობა მიეცა, კლუბისთვის ერთგვარად სიკეთით ეპასუხა და მისი „ცსკა“-ში გადავლით „ბასკონიას“ 1.5 მლნ ევრო მიეღო.

იმავდროულად, შენგელიას ძალიანაც სურდა „ცსკა“-ში გადასვლა, რადგან როგორც ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, მისი მიზანი ევროლიგის მოგებაა. ამ ტიტულის მოგების ფავორიტი გუნდები კი სულ რამდენიმეა.

გამოხმაურებების სპორტული და პოლიტიკური თვალსაზრისით

ვინც კალათბურთს უყურებს და ევროლიგის თამაშები აინტერესებს, საკამათო არ არის, რომ მოსკოვის „ცსკა“ ევროპის ერთ-ერთი საუკეთესო კლუბია. მის შემადგენლობაში მსოფლიო დონის კალათბურთელები თამაშობენ ამერიკიდან, ბალტიისპირეთიდან, სერბეთიდან თუ ესპანეთიდან. ევროლიგის ჩემპიონატი, მსოფლიოში სიძლიერით მხოლოდ NBA-ს ჩამორჩება. „ცსკა“ კი ევროლიგის გამარჯვებულია და სურს ტიტულის დაცვა. ამბიციურ კლუბში ამბიციური მოთამაშე გადავიდა – შეიძლება მარტივად ასე შეფასდეს შენგელიას მოსკოვურ კლუბში გადასვლა.

შენგელიას ტრანსფერით კმაყოფილია „ცსკა“-ს ხელმძღვანელობა და ასევე კლუბის ბერძენი მწვრთნელი.

დიმიტრის იტუდისი (მოსკოვის ცსკა-ს მთავარი მწვრთნელი):

„ვფიქრობ, ჩინებული ნაბიჯი გადავდგით, ამდენად, ვულოცავ კლუბს, მის ხელმძღვანელ ანდრეი ვატუტინსა და ჩვენს მფლობელებს „ნორნიკელიდან“. ვულოცავ თოკოსაც, რომელმაც „ცსკა“-ში თამაშის უდიდესი სურვილი გამოთქვა. ჩვენ მას რამდენიმე წლის განმავლობაში ვაკვირდებოდით და ბოლო-ბოლო ეს ტრანსფერი განვახორციელეთ. იმედი მაქვს, შენგელია გუნდის სხვა წევრებთან ერთად დაგვეხმარება, რათა ევროპული კალათბურთის უძლიერეს გუნდებს შორის დავრჩეთ“.

 კმაყოფილება არ დამალა შენგელიამაც:

„მოხარული ვარ, რომ ევროლიგის მოქმედი ჩემპიონის რიგებში ვითამაშებ და ერთი სული მაქვს მოთამაშეთა ამ შესანიშნავ ჯგუფსა და სამწვრთნელო შტაბს როდის შევუერთდები. იმედია, „ცსკა“-სთან ერთად ევროლიგასა და რუსეთის ჩემპიონატში ბევრ წარმატებას მივაღწევ“, – განაცხადა 28 წლის ქართველმა.

სპორტული თვალსაზრისით რომ თორნიკემ მაღალ საფეხურზე გადაინაცვლა, ცხადია, მაგრამ...

„მაგრამ“ არის ის მომენტი, რაც რუსეთს და რუსულ კლუბში თამაშს უკავშირდება. ცხადია, რუსეთი ოკუპანტი ქვეყანაა და მისი პოლიტიკა 2008 წლის ომის შემდეგ სულ უფრო ანტიქართულია, ამას საქართველოში ალბათ არავინ უარყოფს. მაგრამ, არის ოკუპაციის მხარდაჭერა თორნიკე შენგელიას გადასვლა მოსკოვურ კლუბში? შენგელიას „ცსკა“-ში გადასვლის მოწინააღმდეგეები სწორედ ამ ამბავზე ამახვილებენ ყურადღებას.

შენგელიას კრიტიკამ კამპანიური სახე მიიღო და საკმაოდ დიდი ნაწილი ოპოზიციის თუ ხელისუფლების მომხრეებიდან ერთხმაში ალაპარაკდნენ. ისტერიამდე მისულ კამპანიას შეუერთდა საქართველოს პრეზიდენტი სალომე ზურაბიშვილი.

„ჩემთვის სამწუხაროა და როგორც საქართველოს პრეზიდენტისთვის, მიუღებელია, საქართველოს საკალათბურთო ნაკრების კაპიტნის გადაწყვეტილება მოსკოვის „ცსკა“-ში გადასვლასთან დაკავშირებით“, – დაწერა ზურაბიშვილი საკუთარ ფეისბუკ-გვერდზე.

ტრანსფერს სამწუხარო ფაქტი უწოდა კოალიცია „ქართული ოცნების“ ყოფილმა წევრმა  და ყოფილმა თავდაცვის მინისტრმა თინა ხიდაშელმა.

აქვე, სალომე ზურაბიშვილის კრიტიკით აღფრთოვანებულებს შევახსენებთ, რომ სწორედ სალომე ზურაბიშვილი გახლდათ, ვინც 2008 წლის აგვისტოს ომში საქართველოს ადანაშაულებდა და ვის განცხადებებსაც ოკუპანტი რუსეთი „არგუმენტებად“ ასაღებდა უმაღლეს დონეზე.

ხიდაშელთან დაკავშირებით, შეგვიძლია გავიხსენოთ 2014 წელი, მაშინ „ქართული ოცნების“ წარმომადგენელი ხიდაშელი ამტკიცებდა, რომ საქართველოს აუცილებლად უნდა მიეღო მონაწილეობა სოჭის ოლიმპიადაზე, რომელსაც ბოიკოტი მრავალი ქვეყნის უმაღლესმა პირმა თუ ცნობილმა ადამიანმა გამოუცხადა...

რაც შეეხება ოპოზიის წარმომდგენლებს და მათ მხარდამჭერებს, აქ საერთოდ ისტერიული ლანძღვა გაჩაღდა – „შენგელიას არ აქვს მორალური უფლება იყოს საქართველოს ნაკრების კაპიტანი“, ზოგი საერთოდ ნაკრებიდან მის მოკვეთას ითხოვს.

„ევროპული საქართველოს“ წევრმა გიორგი კანდელაკმა საზოგადოებას ამცნო, რომ შენგელია გადავიდა იმ კლუბში, რომელის მფლობელიც რუსეთის თავდაცვის სამინისტროა. ამ მოსაზრებას იზიარებენ პარტიის მხარდამჭერებიც...

მაგრამ, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, საკალათბურთო კლუბი „ცსკა“ არ არის თავდაცვის სამინისტროს გუნდი. მისი მფლობელი „ნორნიკელია“ და შენგელიას „გასაშავებლად“ ხალხის შეცდომაში შეყვანა მთლად კარგი საქციელი არ არის.

მას შემდეგ, რაც შენგელია საყოველთაო კრიტიკის ქვეშ მოექცა, მისი მხარდაჭერა გამოხატა ვეტერანმა ქართველმა ფეხბურთელმა შოთა არველაძემ. არველაძის თქმით, ქვეყანამ ჯერ ის უნდა გაარკვიოს რა არის წითელი ხაზი, რომელიც რუსეთთან ურთიერთობაში გადის და მერე გააკრიტიკოს ცალკეული ადამიანები, ვინც რუსულ კლუბებთან გადაწყვეტენ ურთიერთობას.

„ისეთი ამბების თავიდან ასაცილებლად, რომელსაც თორნიკე შენგელიასთან მიმართებაში, უკვე მეორე დღეა თვალს ვადევნებთ, ვფიქრობ, ყველა ერთად უნდა შევთანხმდეთ, რაზე უნდა გვქონდეს უარყოფითი რეაქცია და რაზე არა. ჩემი პოზიცია რუსეთთან და ამ სახელმწიფოს პოლიტიკასთან დაკავშირებით, საჯაროდ არაერთხელ გამოვხატე. იმისთვის რომ მოვერიდოთ სამმაგი სტანდარტით ცხოვრებას, მნიშვნელოვანია ჩვენი პოზიცია თანაბრად ვრცელდებოდეს არა ერთ ან ორ კონკრეტულ ადამიანზე, არამედ ზოგადად, რუსეთში თამაშზე, მუშაობაზე, ბიზნესის კეთებასა თუ ნებისმიერ აქტივობაზე.

საქართველოს ნაკრების სპონსორია VTB ბანკი და საინტერესოა, რატომ არ აღმოაჩნდა არცერთ ქართულ ბანკს იმაზე მეტი სურვილი, ვიდრე რუსულს, ყოფილიყო ნაკრების სპონსორი და მთავარი პარტნიორი. ამიტომ, ერთხელ და სამუდამოდ უნდა ვთქვათ და შევთანხმდეთ, რა არის ჩვენთვის წითელი ხაზი და რა არა. არ მიმაჩნია სწორად მორალისტობა, ერთი ადამიანის ამოჩემება და ლანძღვა, მაშინ როცა რუსეთთან მიმართებაში, საერთო სამოქმედო გეგმა, როგორც საზოგადოებას არ გაგვაჩნია. მინდა თორნიკეს ყველა იმ მიზნის მიღწევა ვუსურვო, რომელიც დასახული აქვს“, – დაწერა „ფეისბუკის“ პირად გვერდზე შოთა არველაძემ.

ტრანსფერს გამოეხმაურა ვეტერანი კალათბურთელი ვატო ნაცვლიშვილი. ნაცვლიშვილი ამბობს, რომ რუსეთი ოკუპანტია, თორნიკე კი მისი მეგობარი. მისი თქმით, თორნიკე ქვეყნის პატრიოტია და მინიმუმ სირცხვილია მის სულიკვეთებაში ეჭვის შეტანა. ნაცვლიშვილი ტრანსფერის შესახებ ამახვილებს ყურადღებას:

„ბასკონიასა“ და „ცსკა“-ს შორის განხორციელდა ჩვეულებრივი ტრანსფერი! ანუ „ბასკონიამ“ გაყიდა თავისი კუთვნილი მოთამაშე „ცსკა“-ზე, რაშიც საკმოდ სოლიდური თანხა აიღო! (ზოგადად კალათბურთში, ტრასფერი იშვიათი და ხელზე ჩამოსათვლელი მოვლენაა, ფეხბურთისგან განსხვავებით) სავარაუდოდ ფინანსური მხარის გამო დათმო „ბასკონიამ“ თორნიკე:

1) გამოინთავისუფლა მისი მაღალანაზღაურებადი ორწლიანი კონტრაქტი;

2) ტრასფერიდან სილიდური თანხა მიიღო!

ასე რომ თორნიკე თავისი ნებით არ გაქცეულა მოსკოვში! კითხვა: შეეძლო თუ არა თორნიკეს ხელი შეეშალა ტრანფერისთვის? სავარაუდოდ შეეძლო, მაგრამ დიდი ალბათობით რისკის ქვეშ დადგებოდა მისი არსებული კონტრაქტის პირობები „ბასკონიასთან“ და საერთოდ მისი კარიერაც. ერთი სიტყვით, დიდად თორნიკე ვერაფერს შეცვლიდა ამ მოლაპარაკებებში!“ - წერს ნაცვლიშვილი.

 „პარალელები“ და ვარაუდები შენგელიას ტრანსფერის „გასაშავებლად“

 თორნიკე შენგელიას საწინააღმდეგო კამპანიაში რამდენიმე მომენტზეა ყურადღება გამახვილებული და მისი კრიტიკოსები უამრავ პარალელებს ავლებენ სხვა სპორტსმენებთან.

 „შენგელიას მსგავსად შეეძლო „ცსკა“-ში თამაში თბილისის „დინამოს“ კალათბურთელ ნიკოლოზ დერიუგინს, მაგრამ არ გადავიდა და ღირსეულად მოიქცა“.

 შედარება უადგილოა, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ნიკოლოზ დერიუგინი თბილისის „დინამოში“ თამაშის დროსაც საბჭოთა კავშირს წარმოადგენდა და მოსკოვურ კლუბში გადასვლის შემთხვევაშიც იგივე სტატუსი ექნებოდა. დერიუგინმა საკუთარი კლუბის მიმართ გამოიჩინა ერთგულება და ქვეყნის პატრიოტიზმი აქ არაფერ შუაშია.

 „1992 წელს, ოლიმპიური ჩემპიონი კახი კახიაშვილი მანამ არ ავიდა კვარცხლბეგზე, სანამ ტაბლოზე მისი გვარის გასწვრივ GEO არ დაწერეს. შენგელიამ კი ქვეყანას უღალატა“.

 მაშინ საქართველო დამოუკიდებელი ქვეყნის სახელით არ გამოდიოდა და ამიტომ, ცხადია, კახიაშვილის საქციელი დასაფასებელია. თუმცა, კარგად გვახსოვს, რომ მომდევნო ოლიმპიადებზე კახიაშვილი საბერძნეთის სახელით მონაწილეობდა და ოლიმპიადებს იგებდა კიდეც. თორნიკე შენგელიას კი საქართველოს მოქალაქეობაზე უარი არ უთქვამს და არც სხვა ქვეყნის სახელით აპირებს ასპარეზობას.

 „მოსკოვის „ცსკა“ ქართველ კალათბურთელს ნაკრების თამაშებზე არ გამოუშვებს“.

 აღსანიშნავია, ორიოდე წლის წინ მიღებული რეგულაციებით, ევროლიგის მსვლელობის დროს კალათბურთელების საკუთარი ქვეყნის ნაკრებში თამაში პრაქტიკულად გამოირიცხა. შესაბამისად, „ბასკონიაში“ თამაშისას თორნიკე შენგელიას მოუწია საქართველოს ნაკრების რამდენიმე თამაშის გამოტოვება. „ცსკა“-ში გადასვლისას კი შენგელიამ პირობა დააყენა და ერთადერთი კალათბურთელია ევროლიგაში, რომელსაც კლუბი ქვეყნის ნაკრების თამაშებზე ჩამოსვლას ხელს არ შეუშლის. ცხადია, როდესაც „ცსკა“-ს თამაში არ დაემთხვევა საქართველოს ნაკრების თამაშის დროს.

 პოლიტიკური კონტექსტის თავის არიდება რომ შეუძლებელია, კარგად იცის თავად „ცსკა“-ს პრეზიდენტმა ანდრეი ვატუტინმა.

 „როდესაც ამ თემას ქვეყნის პრეზიდენტი გამოეხმაურა და პროფესიონალი სპორტსმენის არჩევანის თავისუფლება ეჭვქვეშ დააყენა, ამან ჩემში გაოცება გამოიწვია“, – განაცხადა ვატუტინმა.

 „მოლაპარაკების პირველი დღიდან თოკოსთვის უაღრესად მნიშვნელოვანი იყო, რომ ეროვნულ ნაკრებში თამაშის უფლება მიეღო და ჩვენ ამაზე დავთანხმდით.

 ჩვენი ქმედებებისას პოლიტიკური მოტივებისგან ძალიან შორს ვართ, უბრალოდ, გვინდა კალათბურთი ვითამაშოთ, მატჩები მოვიგოთ და მაყურებლები გავახაროთ. მეტი არაფერი. საქართველოსა და მის ისტორიას ძალიან დიდ პატივს ვცემ. ჩვენთან უკვე თამაშობდნენ გიორგი ცინცაძე და მანუჩარ მარკოიშვილი, ამდენად, „ცსკა“-ს მატჩებზე თორნიკეს ყველა თანამემამულესაც ველით. დარწმუნებული ვარ, იმ ქართველებს, რომლებიც ჩვენი გუნდის ქომაგები არიან, ეს, პატრიოტიზმში ხელს არანაირად არ შეუშლით. საქართველომ მხოლოდ უნდა იამაყოს ისეთი სპორტსმენით, როგორიც შენგელიაა“, – ასეთია „ცსკა“-ს პრეზიდენტის პოზიცია.

 ჩვენი მხრიდან კი, კიდევ ერთხელ შეგვიძლია ვთქვათ: ცხადია, რუსულ კლუბში თამაშს ევროპულ გრანდში თამაში ჯობია; ევროპულ საუკეთესო კლუბში თამაშს კი სულაც NBA-ში. მაგრამ, როდესაც არ არის უკეთესი შემოთავაზება, ვიდრე „ცსკა“-ში გადასვლაა, მორალისტობა და შორიდან გაქილიკება უადგილოა. ვუსურვოთ წარმატებები თორნიკე შენგელიას როგორც საკლუბო დონეზე, უმთავრესად კი საქართველოს ნაკრებში თამაშში. წინ მნიშვნელოვანი შეხვედრებია და საუკეთესო ფორმაში მყოფი თორნიკე უდიდესი ძალაა საქართველოს ნაკრებისთვის.

 

 

 

ვის წაადგა კომენდანტის საათი?

ჟურნალი „ბიზნესი და მენეჯმენტი“ №1(62)

საქართველოს ხელისუფლებამ ახალი კორონა ვირუსის პანდემიის შეკავების მიზეზით ქვეყანაში საგანგებო მდგომარეობა 21 მარტს გამოაცხადა. 10 დღეში კომენდანტის საათიც შემოიღეს და უკვე შემოღებული მთელი რიგი შეზღუდვები კიდევ უფრო გაამკაცრა. მას შემდეგ თითქმის 2 თვე გავიდა. 15 მაისს, პრემიერ-მინისტრმა გიორგი გახარიამ როგორც იქნა დააანონსა: საგანგებო მდგომარეობა 22 მაისს გაუქმდება, მაგრამ, მთელი რიგი შეზღუდვები დარჩება – ეპიდემიოლოგები ასე თვლიან საჭიროდო.














დიდი კვლევა და სოციოლოგიური გამოკითხვები არ არის საჭირო, ისედაც აშკარაა, რომ ხელისუფლებას კომენდანტის საათის პერიოდში რეიტინგი გაეზარდა. თუ გავიხსენებთ შარშანდელი 20 ივნისის (ე.წ. გავრილოვის ღამის) მოვლენებს, ხელისუფლების რეპუტაცია მაშინ ძალიან შეილახა. მაშინ საპროტესტო აქციაზე მყოფი დემონსტრანტების და 50-ზე მეტი ჟურნალისტის დასახიჩრება ხელისუფლებას ნამდვილად არ წაადგა. ხალხმა დაინახა, რომ პოლიციამ მიზანმიმართულად დასაჯა პროტესტის გამოსახატად გამოსული ადამიანები. შემდეგაც, რამდენჯერმე იყო, როცა პოლიციამ უკვე წყლის ჭავლით დაშალა საპროტესტო დემონსტრაცია. ხელისუფლება სჯის იმას, ვისაც არ მოსწონს არსებული მდგომარეობა. უკმაყოფილო ადამიანების პროტესტისშესაჩერებლად და დასასჯელად საგანგებო მდგომარეობა ხელისუფლების შანსია, კომენდანტის საათი კი მთლად მისწრებაა. იგივე „გავრილოვის ღამის“ შემდეგ, ოპოზიციის წარმომადგენლების დაკავებაც რომ დასჯა იყო და ბევრი არაფერი აკავშირებდა წარდგენილ ბრალდებებთან „ჯგუფური ძალადობის ორგანიზებასთან“, ან მით უმეტეს „პარლამენტის შტურმით აღებასთან“ – ავტორიტეტული ორგანიზაციების რეაქციამაც დაადასტურა.

იანვარ-თებერვალში ლამის ყველა საერთაშორისო ინსტიტუტი და ავტორიტეტული ორგანიზაციები, ამერიკის შეერთებული შტატების ხელისუფლების წარმომადგენლები, ევროპარლამენტარები საქართველოს ხელისუფლების მმართველ ძალას სწორედ 20 ივნისის მოვლენების შემდეგ დადებულ პირობას ახსენებდნენ. 24 ივნისს, პირადად „ქართული ოცნების“ ლიდერმა ბიძინა ივანიშვილმა დადო პირობა, რომ 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნები ბარიერის გარეშე, სრულიად პროპორციული სისტემით გაიმართებოდა. რამდენიმე თვეში იმავე „ქართულმა ოცნებამ“ საკონსტიტუციო ცვლილებები ჩააგდო და ძალაში ძველი საარჩევნო სისტემა დატოვა.

პირობის დარღვევის გამო, ხელახალი პროტესტი ძალას იკრებდა, საერთაშორისო ზეწოლაც გაძლიერდა, ხელისუფლებაც თითქოს დათანხმდაპროპორციული სისტემა დაემტკიცებინა, მაგრამ... მაგრამ, გამოჩნდა კორონა ვირუსი, რომელიც ხელისუფლებამ სათავისოდ გამოიყენა და საარჩევნო სისტემის შეცვლის პირობა კვლავ „დაივიწყა“.

გააპროტესტებს ვინმე? კომენდანტის საათის დროს 3 კაცზე მეტის შეკრება აკრძალულია!

კომენდანტის საათი გამოცხადდა პანდემიის შესაკავებლად. საზღვრები ჩაკეტილია. უცხოეთიდან ვერავინ შემოიტანს ვირუსს. დღეის მდგომარეობით 695 ინფიცირების შემთხვევაა 3.7 მილიონიან საქართველოში. ანუ, კოვიდ-19-ის გავრცელების მასშტაბი ქვეყანაში არის 0.018%. რაც შეეხება სიკვდილიანობას, გარდაიცვალა 12 პაციენტი. ანუ, გამოვლენილი შემთხვევების 0.017%-ია ლეტალობა. ყოველ ერთ მილიონ მოსახლეზე საშუალოდ 3 ადამიანია გარდაცვლილი. მსგავსი მასშტაბის „ეპიდემიას“ სამყარო არ იცნობს და თუ რატომ ცდილობს ხელისუფლება ამ მდგომარეობის კატასტროფად გასაღებას, ცხადი ხდება. გულდასაწყვეტია, როდესაც ცნობილი მედიცინის მუშაკები ხელისუფლებას ხალხის დაპანიკებაში ეხმარებიან ხან იმით აშინებენ, „შინ დარჩით, თორემ კუბოებს ვერ დავითვლითო“, ხან იმას ამტკიცებენ, რომ საქართველოს ხელისუფლება და ქართული ჯანდაცვის სისტემა სანიმუშოდ უმკლავდება ვირუსს. მეტიც – თურმე ამერიკაზე თუ ევროპის ქვეყნებზე უკეთესი შედეგები გვაქვს...

ეს მოსაზრებები ცხადია, ხელისუფლების რეიტინგის ზრდას უწყობს ხელს. ისევ სტატისტიკა. იგივე მეზობელ აზერბაიჯანს თუ შევედრებით, გამოვლენილი ინფიცირებულებიდან სიკვდილიანობის მაჩვენებელი 1.15%-ია, სომხეთში იგივე მაჩვენებელი 1.34%-ია, საქართველოში კი ინფიცირებულთა ლეტალობის მაჩვენებელი 1.73%-ია. გამოდის, სომხეთსა და აზერბაიჯანში უკეთ მკურნალობენ? ჩვენზე უფრო სანიმუშოები არიან?

ალბათ, ჯანდაცვის სისტემის სიძლიერე კრიტიკულ მდგომარეობაში მყოფი პაციენტების გადარჩენით იზომება. როგორც ვიცით, კოვიდ-19 უმეტესობას უსიმპტომოდ, ყოველგვარი სამედიცინო ჩარევის გარეშე გადააქვს. ასეთი ადამიანების გამოჯანმრთელების „ექიმების დამსახურებად“ გამოცხადება – არასერიოზულია. მოცემულ მომენტში საქართველოში 6 პაციენტის მდგომარეობაა „კრიტიკულად“ შეფასებული, როცა აზერბაიჯანში ასეთი პაციენტი 29, ხოლო სომხეთში 10-ია. ამერიკის შეერთებულ შტატებში რომ კრიტიკულ მდგომარეობაში 16 240 პაციენტია, ცხადია, მსხვერპლი იქ მეტი იქნება. მაგრამ, იმის თქმა, რომ ჩვენი ჯანდაცვის სისტემა უკეთ უმკლავდება ვირუსს, მით უმეტეს, უფრო მეტი კრიტიკული პაციენტი გამოაჯანმრთელა – რბილად რომ ვთქვათ, გადაჭარბებულია.

კომიკურია მასობრივი თერმოსკრინინგები – სიცხის გაზომვა სრულად კარანტინში მოქცეულ სოფლებში. სადაც ინფიცირებულების გამოვლენას ცდილობენ, იქ სიცხეს კი არ უზომავენ მოქალაქეებს, ტესტებს უტარებენ. ამ მხრივ კი ჩვენი მეზობლები გაცილებით მეტ ადამიანს ტესტავენ – აზერბაიჯანში 1 მილიონ მოსახლეზე 21,135 ტესტია გაკეთებული, სომხეთში 12,154, საქართველოში კი 8,648. ამერიკაში, ყოველ 1 მილიონ ადამიანზე 31,963 ტესტია გაკეთებული. რუსეთში იგივე მაჩვენებელი უკვე 42,403-ია. ასე რომ საქართველოში ნაკლები ინფიცირებულის გამოვლენა შესაძლოა ნაკლებ ტესტსაც უკავშირდებოდეს.

რაშიც უკეთესი მდგომარეობაა, ოფიციალური სტატისტიკის მიხედვით, ვირუსის გავრცელება საქართველოში მართლაც დაბალია. ყოველ 1 მილიონ მოსახლეზე, კოვიდ-19 საქართველოში 167 ადამიანს დაუდგინდა, სომხეთში 1303-ს, აზერბაიჯანში კი 284-ს. ვირუსის ასეთი დაბალი გავრცელება გნებავთ ხელისუფლების დამსახურებად ჩავთვალოთ, გნებავთ იღბალს მივაწეროთ, მაგრამ კომენდანტის საათის და კარანტინის ასეთი გაჭიანურება ყოველგვარ ანტივირუსულ ლოგიკას მოკლებულია.

ცხადია, სრული აბსურდია ერთი ავტომობილში 3 ადამიანზე მეტის შეზღუდვა – 4 სულიანი ოჯახის წევრებს გადაადგილება ხელისუფლებამ სრულიად უაზროდ გაურთულა. უკანა სავარძელზე მგზავრების გვერდი-გვერდ ყოფნა სახიფათო არ არის და მძღოლის გვერდით სავარძელზე ჯდომა სარისკოა? იმავდროულად დაშვებულია მოტოციკლზე 2 ადამიანის ჩახუტებული ჯდომა, ველოსიპედებით მოძრაობა და ჯგუფურად სეირნობა.

სრული აბსურდია 70 წლის ზემოთ ადამიანებისთვის ქუჩაში გამოსვლის აკრძალვა და იმავდროულად, მათთან საკვების თუ წამლის მიმტანების მისვლის აკრძალვა. 15 აპრილიდან 11 მაისამდე თბილისის, რუსთავის, ბათუმის და ქუთაისის ჩაკეტვა, 17-დან 27 აპრილამდე ავტომობილების გადაადგილების აკრძალვა ნიშნავდა, რომ 70 წელს აცილებულ მშობლებს საკუთარი შვილებიც ვერ აკითხავდნენ. რთულია ასეთ გადაწყვეტილებას სწორი უწოდო, მით უმეტეს, დაიჯერო, რომ საქართველოს მთავრობა უფრო გაუფრთხილდება შინ გამოკეტილ 70 წელს გადაცილებულ მოხუცს, ვიდრე საკუთარი შვილი...

შეუძლებელია აქა-იქ ქუჩების ქაფიანი წყლით მორეცხვა და ჯაგრისებით ხეხვა ვირუსს აკავებდეს, თუმცა, თბილისის მერია ასფალტის რეცხვას მაინც ვირუსის შემაკავებელ ღონისძიებად მიიჩნევს და ამ რეცხვაში ბიუჯეტის ფულსაც ხარჯავს.

აბსოლუტურად გაუგებარი იყო ხელისუფლების ძიძგილაობა საქართველოს საპატრიარქოსთან. როდესაც ლამის ყველა და ყველაფერი დაკეტეს, უამრავ ადამიანს მუშაობა აუკრძალეს, მაღაზიის რიგში დისტანციის დაუცველობის გამო მამა-შვილი დააჯარიმეს, ქუჩაში 3-ზე მეტ შეკრებილ ადამიანებს 3 ათას ლარიანი ჯარიმები ჩამოურიგეს – ეკლესიებში კი ჩვეულებრივ იკრიბებოდა მრევლი, გრძელდებოდა წირვა და საერთო კოვზით ზიარება. არ დაგვავიწყდეს, რომ იმავე პერიოდში სხვა კონფესიების წარმომადგენლებმა მსახურება შეაჩერეს.

ეკლესიის გარდა გამონაკლისები სხვა შემთხვევებშიც გამოჩნდა. როდესაც ავტომობილების გადაადგილება აკრძალეს, იმდენ „შინაურზე“ თუ „უცხოზე“ გასცეს საშვი, თბილისის ქუჩებში საცობები წარმოიქმნა. „გამონაკლისების“ დაშვება ყოველთვის აჩენს შეკითხვებს. შეკითხვებს კი ამომწურავი პასუხები სჭირდება, რასაც საქართველოს ხელისუფლება არ აკეთებს. შეკითხვები გაჩნდა უცხოეთში მყოფი საქართველოს მოქალაქეების სამშობლოში სწრაფად დაბრუნების საკითხში. ყოფილმა პრეზიდენტმა სააკაშვილმა ხელისუფლებას მხოლოდ თანხმობა სთხოვა, დანარჩენ ხარჯებს თავად კისრულობდა. შესთავაზა საერთაშორისო ორგანიზაციებიდან საქართველოსთვის თანხის მოძიება...

ხელისუფლებამ ამ შეთავაზებებზე გასაგებად არც სააკაშვილს უპასუხა და არც ხალხს აუხსნა, რატომ თქვა უარი. ჩვენს ჟურნალში არის რუბრიკა „სახელმწიფო მოხელე“, სადაც თითქმის ყველა ნომერში მაღალი რანგის მოხელეებთან ვწერთ ინტერვიუს. ინტერვიუს ფორმატი საკმაოდ გაწონასწორებულია, რესპონდენტი კი „სიურპრიზებისგან“ დაზღვეული – გამოქვეყნებამდე ტექსტს აუცილებლად ვაკითხებთ. ამ სიტუაციაშიც კი, სულ უფრო ჭირს ხელისუფლების წარმომადგენლების ინტერვიუზე დათანხმება. მეტიც, ამ ნომერში ერთ-ერთი საკმაოდ მაღალჩინოსანი თანახმაც კი იყო, მაგრამ, შემდეგ მოგვიბოდიშა – ჩვენმა პრესსამსახურის ხელმძღვანელმა არ დამრთო ინტერვიუს ნებაო.

ვხედავთ, რომ მთავრობის წარმომადგენლები საერთო დირექტივით მოქმედებენ მედიასთან მიმართებაში, რაც ძალიან სამწუხაროა. ხელისუფლება ხალხს უნდა ელაპარაკებოდეს და პასუხობდეს მისთვის თუნდაც არაკომფორტულ შეკითხვებს. მხოლოდ ხელისუფლების პროპაგანდისტულ მედია-საშუალებებში სტუმრობა საკმარისი არ არის. არ დაგვავიწყდეს, რომ ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტი დონალდ ტრამპი ყოველდღე მართავს ბრიფინგებს და ყველანაირ, ზოგჯერ არცთუ კორექტულ შეკითხვებს ისმენს და პასუხობს.

ამ სიტუაციაში, აბსოლუტურად გაუგებარია ხელისუფლების განცხადება, რომ 1 ივლისიდან უცხოელ ტურისტებს მივიღებთ და არაფერს ამბობენ როგორი იქნება რუსეთიდან ტურისტების მიღების პოლიტიკა – რუსეთში კი ბოლო დღეებში ვირუსის გავრცელება იმდენად მასშტაბური გახდა, ინფიცირებულთა რაოდენობით მსოფლიოში მე-2 ადგილზე გადაინაცვლა.

იმ სიტუაციაში, როცა მთავრობა ვირუსით ჩვენ ყოველდღე გვაშინებს, რუსი ტურისტების მოპატიჟება – არ შეიძლება.

ახლაც და კოვიდ-19-ის გამოჩენამდეც – რუსეთი ოკუპანტია.

და ერთიც. ვისაც ხელისუფლების შემოღებული შეზღუდვები სწორი ჰგონია, სცადოს საკუთარი მშობლების ან ახლობლის საფლავზე მისვლა – სასაფლაოების დღემდე დაკეტვა რა კავშირშია ვირუსის შეკავებასთან, თანაც იმ დროს, როცა ხალხი ქუჩაშიც დადის და მაღაზიების დიდი ნაწილიც გახსნილია – სრულიად გაუგებარია.

თემურ იობაშვილი

კახა ბენდუქიძე ენერგეტიკის რეფორმაზე

(ინტერვიუ ჩაწერილია 2013 წლის დეკემბერში)

რამდენიმე დღის წინ ყური მოვკარი, „რა გაპარტახებული ენერგოსისტემა ჩაიბარა „ქართულმა ოცნებამ“ და რამდენი იშრომა კახა კალაძემ, რომ ქვეყანაში ენერგეტიკული მდგომარეობა გამოესწორებინა. არ ვიცი, ვინ შეიძლება ეს ტყუილი დაიჯეროს, მაგრამ, როგორც ჩანს, ასეთებიც არსებობენ.

2004-2012 წლებში საქართველოში გატარებული რეფორმების შესახებ საკმაოდ ბევრი დაიწერა და რამდენიმე წიგნიც არის გამოცემული. თუმცა, სამწუხაროა რომ იმ წიგნის დასრულება ვერ მოხერხდა, რომელზეც მე ვმუშაობდი და ამისთვის კახასთან ინტერვიუებს ვიწერდი ხოლმე. მიზეზი კახა ბენდუქიძის დევნა გახდა, რის გამოც ქართული რეფორმების არქიტექტორი საქართველოდან წავიდა და ცოცხალი ვეღარც დაბრუნდა... მაშინდელი მასალებიდან დღეს იმ ფრაგმენტს ვაქვეყნებ, სადაც ენერგეტიკის შესახებ ვისაუბრეთ.

კახა ბენდუქიძე იხსენებს 2004 წლის მაისს და მდგომარეობას, რაც მას საქართველოში დახვდა. ასევე, ენერგეტიკის სფეროში რეფორმების მსვლელობას, მაშინ არსებულ სიტუაციას და საინტერესო მომენტებს.

- 2004 წლის მაისში, როცა საქართველოში ჩამოვედი, აღმოვაჩინე, რომ დენი ძირითადად არ იყო. სასტუმრო „მერიოტში“ გავჩერდი, სადაც ელექტროენერგია გენერატორის წყალობით ჰქონდათ. დედაჩემთან, სახლში რომ მივდიოდი ხოლმე, დენი იქაც გენერატორით და აკუმულატორით იყო. როგორც კი მინისტრი გავხდი, ჩემთვის გასაგები იყო, რომ ენერგეტიკა ერთ-ერთი მთავარი მოსაგვარებელი საკითხი გახლდათ.

- უდენობის გამო მაშინ არც საპროტესტო გამოსვლები იყო იშვიათობა...

- სიტუაცია იყო შემდეგი: დღის განმავლობაში 24 საათის მანძილზე დენი არ იყო არსად, მთავრობის კანცელარიაშიც კი. თბილისს უკეთესად აწვდიდნენ, ვიდრე რეგიონებს; ზოგადად, ქალაქებში ცოტა უკეთესი მომარაგება იყო, ვიდრე სოფლებში. პრემიერ-მინისტრი ენერგომომარაგების თაობაზე ყოველდღე ატარებდა თათბირს..

2004 წლის სექტემბრისთვის სპეციალური ფორმაც კი შეიმუშავეს, „ექსელში“ გაკეთებული ცხრილი იყო ამობეჭდილი, სადაც წითელი და მწვანე ზონები იყო მონიშნული და ქალაქები ჩამოწერილი. წითელი ნიშნავდა, რომ დენი არ იყო, სადაც მწვანე იყო - ის აღნიშნავდა, რომ დღე-ღამის მითითებულ მონაკვეთში ამ ქალაქს თუ სოფელს დენი უნდა მიეღო. ამ ნახაზს რომ შეხედავდით, ჩანდა, რომ მთელ საქართველოში დენი ძირითადად არ იყო.

- ენერგოკრიზისმა ეკონომიკური კოლაფსიც გამოიწვია.

- უდენობამ გამოიწვია საქართველოში უზარმაზარი ეკონომიკური ცვლილებები. მაგალითად, იყო საწარმოები, რომლებსაც კახეთიდან ჩამოჰქონდათ ხე-ტყე, მორები და თბილისში ხერხავდნენ. მერე ამ მასალას იყენებდნენ თბილისშიც და სხვაგანაც. ეს ხომ უაზრობაა? შენ ჩამოგაქვს ნახერხი, იმის ნაცვლად, რომ დახერხო ადგილზე და ჩამოიტანო სუფთა ფიცარი. ნახერხში დაახლოებით 30% მიდის. ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, გამოდის, რომ ტვირთის 30%-ს ტყუილად დაატარებდნენ.

ასევე, იმერეთის რეგიონში ქვის მომპოვებლებს ქვა ქუთაისში ჩაჰქონდათ დასახერხად და დასამუშავებლად.

ასე რატომ ხდებოდა? იმიტომ, რომ დენი არის მსგავსი საქმიანობის მთავარი მამოძრავებელი.  თბილისში დენი არ იყო რეგულარულად, მაგრამ იყო ხოლმე. ანუ, თბილისში შეიძლებოდა ასეთი ბიზნესის აწყობა. იმ სოფელში კი, სადაც ხე-ტყე თუ ქვა მოიპოვება, დენზე წვდომა თითქმის შეუძლებელი იყო და ამიტომ ასეთი სამხერხაო საამქროს გაკეთებას აზრი არ ჰქონდა.

უდენობის გამო ჩემი ახლობლები გურიიდან თბილისში გადმოსახლდნენ. ყველაფერი კარგად ჰქონდათ: სახლი, დიდი, ეზო... მაგრამ, უნდოდათ, რომ შვილებს კომპიუტერი გამოეყენებინათ. მახსოვს, 2002 წელში ხშირად უთქვამთ, „ვერ დაგირეკე, მობილური ტელეფონი დამიჯდა და ვერ დავტენე რომ დამერეკაო“.

- ასეთ სიტუაციაში გენერატორის დენზე ბიზნესის აწყობას შეიძლება აზრი ჰქონდეს?

- ძალიან ძვირი ჯდება. მაშინ რაც იყო დენის საფასური იმასთან შედარებით გენერატორის დენი დაახლოებით 8-ჯერ უფრო ძვირი ჯდებოდა. გარდა იმისა, რომ წარმოების ასე აწყობას დიდი ხარჯი აქვს, დიზელზე გამომუშავებულ დენზე დამზადებული პროდუქცია კონკურენტული აღარ არის.

ძვირი დიზელიდან კუსტარულად დენის წარმოება როგორ შეიძლება უფრო ენერგოეფექტური იყოს, ვიდრე ქარხნული პრინციპით ელექტროენერგიის გამომუშავებაა?

- მარგი ქმედების კოეფიციენტი ძალიან დაბალია.

- ძალიან დაბალია, ვიდრე ჰესის ან თუნდაც თბოელექტროსადგურის შემთხვევაში. დიზელზე მომუშავე გენერატორს სულ სხვა ეკონომიკა აქვს.

- მაშინდელ ენერგოკრიზისს და მთავრობის დამოკიდებულებას დავუბრუნდეთ.

- მახსოვს, 2005 წელი იყო, თებერვლის დასაწყისი. დიდი თათბირი იყო ენერგეტიკაზე და დიდი კამათიც გვქონდა. პრემიერ-მინისტრმა ჟვანიამ იკითხა, რა იქნება იმის დამადასტურებელი, რომ ენერგეტიკის რეფორმა წარმატებულად ჩარტარდაო? მე ვუთხარი, რომ ამის ძალიან მარტივი მაჩვენებელი არსებობს - როცა თქვენ ამ საკითხის შესახებ თათბირებს აღარ ჩაატარებთ-მეთქი. ჟვანიამ მითხრა - როგორ, ეს ხომ შეუძლებელია, ეგ ხომ არასოდეს მოხდება... ეგეთი რა უნდა მოხდეს, რომ ქვეყანაში რეგულარულად არ გაიმართოს თათბირი ენერგეტიკის საკითხებზეო.

პრობლემა იმდენად უზარმაზარი ჩანდა, რომ ჟვანიას არ სჯეროდა მისი გადაჭრის. ნოღაიდელმა უთხრა, რატომ, აი, ხომ აღარ ატარებ გადასახადების შემოსვლაზე ყოველდღიურ თათბირებსო? შევარდნაძის დროსაც და მერეც, ერთხანს, ტარდებოდა ყოველდღე თათბირი: დილით რამდენი შევიდა სახელმწიფო ხაზინაში და ასევე, საღამოს - რამდენი შევიდა.

- რა იყო მთავარი პრობლემა, რაც მაშინ ენერგოკრიზისიდან თავის დაღწევის საშუალებას არ იძლეოდა?

- დღევანდელი გადასახედიდან რაც კარგად ჩანს, მაგრამ მაშინ არ ჩანდა პრობლემა: ეს გახლავთ ტარიფი. დენი იმდენად იაფი ღირდა, რომ ვერ უზრუნველყოფდა წარმოების ხარჯების დაფარვას. მეორე - მომხმარებელი არ იხდიდა. მესამე - არ იყო გამრიცხველიანება და არ არსებობდა ნორმალური მენეჯმენტი.

- ვინც გადამხდელი იყო, დენი იმდენად იაფი ღირდა, დაზოგვას არც არავინ ფიქრობდა.

- ძალიან მცირე ნაწილი იყო, ვინც რატომღაც იხდიდა. მოხმარება ბევრად განსხვავდება დღე-ღამის მიხედვით. დილით მეტია, მერე კლებულობს, საღამოს მატულობს, შუაღამისას ისევ კლებულობს და ასე შემდეგ. ასევეა სეზონების მიხედვით. ყველაზე მაღალი დატვირთვა ენერგოსისტემას 31 დეკემბრის ღამეს ჰქონდა - ახალ წელს ყველა ცდილობდა ბინა გაეჩახჩახებინა. 2007 წელს, როდესაც ელექტროსექტორში რეფორმა უკვე ჩატარებული იყო და დენის პრობლემა მოიხსნა, მოხმარება 31 დეკემბერს იყო უფრო მცირე, ვიდრე დავუშვათ, 2004 წელს, წელიწადის სხვა პერიოდში. იმიტომ, რომ ხალხმა დაიწყო მოხმარებული დენის თვლა და დაზოგვა.

გასაგები იყო, სიტუაციას სჭირდებოდა კარგი შესწავლა. ენერგეტიკის სამინისტრო ძირითადად ენერგოსისტემის რეაბილიტაციით იყო დაკავებული. უზარმაზარი სახელმწიფო ფული ხარჯებოდა რეაბილიტაციაზე და მიდიოდა მსჯელობა, სტრუქტურა როგორ უნდა ყოფილიყო მოწყობილი. დიდი აზრთა სხვადასხვაობა იყო ჩემს გუნდსა და ენერგეტიკის სამინისტროს შორის.

- თქვენ როდიდან ჩაერთეთ ენერგეტიკის სექტორის რეფორმირებაში?

- ძალიან მალევე. მიმაჩნდა, რომ შექმნილი სიტუაციიდან გამოსავლის წამალი რეგულაციების შესუსტება და პრივატიზაციაა. ენერგეტიკის სამინისტროს პოზიცია იყო, რომ პრივატიზაცია არ იყო საჭირო და საერთოდ, რეგულაციები პირიქით, უნდა გამკაცრებულიყო.

- ნიკა გილაურის ხედვა იყო ასეთი?

- კი, გილაურის ხედვა იყო ასეთი: არა, ჯერ არ არის საჭირო, ჯერ მოვიცადოთო და ა.შ.

ასეთი იდეაც კი არსებობდა, რომელიც რომელიღაც კონსულტანტმა შეიმუშავა, რომ  საერთოდ, ყველა ენერგოკომპანია, რაც კი საქართველოშია, დისტრიბუტორი თუ მწარმოებელი, ყველას ჰქონოდა ერთი საბანკო ანგარიში. ანუ, ყველა კომპანიისთვის იქნებოდა ერთი საერთო ანგარიში.

- აზრი რა იყო?

- აზრი ის იყო, რომ „აი, სხვანაირად არ გამოდის“.

გარდა ამისა, იყო ასეთი შეხედულება, თუ გილაური და ხეთაგური გაიხსენებენ თავიანთ სიტყვებს, ეს უნდა აღიარონ, რომ „დენი არ არის საბაზრო პროდუქტი“.

- აბა რა არის?

- ეს არის „წმინდა მომსახურება“. ვინაიდან არ შეიძლება მისი საწყობში შენახვა, ამიტომ, მთლად ჩვეულებრივი პროდუქტი არ არისო. მეუბნებოდნენ, ელასტიურობა არ გააჩნია ფასს და მოთხოვნა-მიწოდების მრუდი არ მოქმედებს, ანუ ფასი რომ გავზარდოთ, მაინც იგივე მოხმარება იქნებაო. ამას ხეთაგური და გილაური მეუბნებოდნენ. არადა, ეს სასაცილოა. ბევრი მომსახურებები არსებობს, რომლის შენახვაც არ შეიძლება. მაგალითად, არემონტებ მანქანას - ამის შენახვა არ შეიძლება. ფულს იხდი და ამ რემონტის პროცესს ვერ შეინახავ. მაგრამ, ამის გამო ეს პროცესი საბაზრო ეკონომიკიდან გამორთული არ არის.

ასეთი დამოკიდებულება და რწმენა ელექტროენერგიასთან დაკავშირებით, მინდა გითხრათ, საკმაოდ გავრცელებულია. მსოფლიოშიც არის ხალხი, ვინც ამბობს, რომ დენი ჩვეულებრივი პროდუქტი არ არის და ათას სისულელეს მოაყოლებენ ხოლმე. თან, პრობლემა რატომ იყო: არსებობდა დამოუკიდებელი მარეგულირებელი კომისია, რომელსაც კიდევ უფრო უცნაური შეხედულება ჰქონდა - ის საერთოდ საბაზრო ეკონომიკის მიღმა იყო და არ სჯეროდა საბაზრო პრინციპების არსებობა.

დასაწყისშივე, 2004 წელს მე შევქმენი პატარა ჯგუფი. ეკონომიკის მინისტრი რომ გავხდი, სამინისტროში დამხვდა საჯარო სამართლის იურიდიული პირი „სერმა“, მსოფლიო ბანკის პროექტი იყო, რომელიც მუშაობდა საწარმოების რესტრუქტურიზაციაზე. საკმაოდ სოლიდური პროექტი იყო იმ მხრივ, რომ ძალიან დიდი ფული  - 15 მილიონი დახარჯა. თუმცა, ამ თანხის სანაცვლო არაფერი მიუღია... მე მინდოდა ამ პროექტის დახურვა. დახურვა არ გამოვიდა და ამიტომ გადავწყვიტე ეს პროექტი სარგებლისათვის გამომეყენებინა. „სერმას“ 5 თანამშრომლისგან შევქმენი ჯგუფი, რომელიც მუშაობდა ენერგეტიკის სექტორზე, მის აღწერაზე, რა მდგომარეობაა, ფინანსური ნაკადების შესწავლაზე და ა.შ. ჯგუფი აგროვებდა ყველა მონაცემს, ყველა ფინანსურ და სტრუქტურულ ინფორმაციას, საკანომდებლოს და ა.შ.

- ამ დროს თქვენ ისევ ეკონომიკის მინისტრი იყავით?

- ეკონომიკის სამინისტროდან უკვე წამოსული ვიყავი და გავხდი რეფორმების კოორდინაციის სახელმწიფო მინისტრი. პოზიციის ამ ცვლილებამ უფრო გააიოლა ჩემი საქმიანობა. მე შემეძლო ყველა რეფორმაში ჩართვა.

ცხადია, ენერგეტიკის რეფორმაში ძალიან დიდი როლი ითამაშა იმ სახელმწიფო აქტივობამ, რომელიც იყო ენერგეტიკის სამინისტროს მიერ წარმართული. მაგრამ საბოლოო ჯამში, წარმატებული რეფორმა, რომელიც ჩატარდა, იყო დიდი დისკუსიების შედეგი. უნდა ითქვას, მაშინდელი პრემიერ-მინისტრის ზურაბ ნოღაიდელის სასახელოდ, რომ აქტიურად იყენებდა ჩვენს ჯგუფს, როგორც „მეორე აზრს“, second opinion - რასაც ჰქვია ინგლისურად. ბევრი რამე ამ რეფორმაში სწორედ ჩვენი ჯგუფის შეთავაზებული იყო.

- უშუალოდ, თქვენი ჯგუფის საქმიანობა როგორ დაიწყო და გაგრძელდა?

- თუ არ ვცდები, პრემიერ-მინისტრი უკვე ზურაბ ნოღაიდელი იყო... ენერგეტიკის რეფორმა რომ არ ყოფილიყო მხოლოდ ენერგეტიკის სამინისტროს სივრცეში ჩაკეტილი, მე შევთავაზე ნოღაიდელს, რომ შექმნილიყო ენერგეტიკის თემაზე მომუშავე ჯგუფი, კომისია - რომლის თავმჯდომარეც იყო ნოღაიდელი. ჯგუფში შედიოდა ნიკა გილაური, ალეკო ხეთაგური, ფინანსთა მინისტრი, მე, გიორგი თავაძე და კიდევ რამდენიმე ადამიანი...

რამდენიმე მნიშვნელოვანი მომენტი იყო, რამაც გამოიწვია საბოლოო ჯამში ენერგოსისტემის გაჯანსაღება. ერთი მიზეზი ცხადია, იყო მასობრივი სახელმწიფო ინვესტიციები. ეს იყო რამდენიმე ასეული მილიონი ლარი ყოველწლიურად, რომელიც მოხმარდა ენგურჰესის და ცალკეული ჰესების რეაბილიტაციას.

მეორე ფაქტორი იყო, რომ ჩვენ გავზარდეთ ტარიფები. ამ იდეას ალეკო ხეთაგური ძალიან მარტივად დაეთანხმა, იმიტომ რომ გასაგები იყო, ტარიფების გაზრდა ენერგოსისტემის მდგრადობის საწინდარი იქნებოდა. მოხმარება მცირდება, შემოსავალი იზრდება და სისტემაში ჩნდება ფული, რომელიც მისი მდგრადობის გაზრდის მიზნით შეიძლება მოიხმარო.

მესამე ნაწილი იყო, რომ ჩვენ უარი განვაცხადეთ არსებულ რეგულაციურ მოდელზე: რეფორმამდე არ შეიძლებოდა ერთი და იგივე პირი ყოფილიყო ელექტროენერგიის  მწარმოებელიც და დისტრიბუტორიც; ასევე აუცილებელად უნდა ყოფილიყო ე.წ. საბითუმო ენერგობაზარი. ეს საბითუმო ბაზარი იყო შავი ხვრელი. „თელასი“ თავისი გენერაციის ობიექტებიდან ჰყიდდა საბითუმო ბაზარს და მერე ამ საბითუმო ბაზრიდან უკან ყიდულობდა დენს. ამის შემდეგ ანაწილებდა. ეს სქემა მოვსპეთ. შესაძლებელი გახდა, რომ მწარმოებელს თავისი გამომუშავებული ელექტროენერგია თვითონ გაეყიდა. ამ საკითხზეც იყო ბევრი კამათი და ბრძოლა.

მეოთხე ნაწილი: ძალიან მნიშვნელოვანი იყო პრივატიზაცია, როცა ენერგოსისტემაში რამდენიმე მსხვილი კერძო მესაკუთრე ჩამოყალიბდა. მათ საშუალება მიეცათ, ყოფილიყვნენ ვერტიკალურად ინტეგრირებული და საკუთარი გამომუშავებული დენი თავად გაეყიდათ. ვერტიკალური ინტეგრაცია შეიძლება თუ არა - ძალიან საკამათო საკითხია მსოფლიოშიც კი. ვეროკავშირში ასეთი სქემა მიუღებელია. ენერგოკომპანიების მოწყობა უნდა იყოს დაყოფილი. შევარდნაძის დროს ჩატარებული რეფორმა ასეთივე სქემას ითვალისწინებდა. თუმცა, კარგად ჩანდა, რომ იგივე სქემა ჩვენთან არ მუშაობდა.

კიდევ ერთი კომპონენტი იყო საფასურის გადახდის დისციპლინა. ამაში ძალიან დიდი როლი ითამაშეს სამართალდამცავებმა. ფაქტობრივად, რეფორმის ეგ ნაწილი სამართალდამცავი სტრუქტურების და პროკურატურის მიერ ჩატარდა. ხალხში ჩამოყალიბებული იყო ჩვევა, რომ მოხმარებული დენის სანაცვლოდ ფული არ გადაეხადათ, მოეპარათ, აჯანყებულიყვნენ, როცა გადაუხდელობის გამო დენს გაუთიშავდნენ და ა.შ. ცხადი იყო, რომ რეფორმის ამ ნაწილში მკაცრი ღონისძიებების გარეშე არაფერი გამოვიდოდა. შინაგან საქმეთა მინისტრ ვანო მერაბიშვილის და გენერალური პროკურორის - ზურაბ ადეიშვილის ძალიან დიდი დამსახურებაა, რომ რეფორმის ეს ნაწილი კარგად ჩატარდა.

- ტარიფების გაზრდა საკმაოდ მტკივნეულად აღიქვა მომხმარებელმა, თუმცა, აშკარაა შედეგი მოიტანა.

- იყო გავრცელებული აზრი, რომ ხალხს ფული არა აქვს და უფულობის გამო დენს ვერ იყიდის. თან მიაჩნდათ, რომ დენი ისეთი პირველადი მოხმარების საგანია, რომელიც აუცილებლად იაფი უნდა ყოფილიყო. მაშინ აღმოვაჩინე, რომ საქართველოს მოსახლეობა, მინიმუმ 2 რაღაცაზე: მასობრივი მოხმარების საგანზე ხარჯავდა უფრო მეტ ფულს, ვიდრე დენზე. ეს იყო სიგარეტი და მობილური ტელეფონები.

მობილურების მომსახურების, ასევე სიგარეტის გაყიდვა იყო უფრო მეტი, ვიდრე დენის. მაგრამ, თუ შენ შეგიძლია რომ არ გადაიხადო - რატომ გადაიხდი?

გეტყვით კარგ მაგალითს, რატომ იყო ტარიფის გაზრდა მნიშვნელოვანი. სტრუქტურა იყო ასეთი: თბილისის დისტრიბუცია „თელასს“ ეკუთვნოდა, თბილისის გარეთ დისტრიბუციას გაერთიანებული სადისტრიბუციო კომპანია „იუდისი“ ახორციელებდა. აჭარაში და კახეთში ადგილობრივი სადისტრიბუციო კომპანიები იყვნენ.

„იუდისი“ ფაქტობრივად გაკოტრებული იყო და მას მართავდა ამერიკული „პიეი კონსალტინგი“, რომელსაც „იუესაიდი“ უხდიდა ფულს. „პიეი კონსალტინგს“ რეფორმირების არავითარი ინტერესესი არ ჰქონდა. მათი ხეირი იყო, რაც შეიძლება დიდხანს ყოფილიყვნენ და ჰქონოდათ გარანტირებული შემოსავალი.

- უცხოური ორგანიზაცია რეფორმას აფერხებდა?

- ჩემი აზრით, ბევრმა უცხოურმა ორგანიზაციამ და კომპანიამ საკმაოდ უარყოფითი როლი შეასრულა ენერგეტიკული რეფორმის წინააღმდეგ. მსოფლიო ბანკი იყო ძალიან სკეპტიკურად განწყობილი, KFW კი რიგ შემთხვევებში უბრალოდ, წინააღმდეგი იყო, „იბიარდი“ არ იყო მხარდამჭერი. იდეაში, უცხოელების მხრიდან რეფორმა მხარდაჭერილი თითქმის არ ყოფილა. ადგილობრივი ენერგეტიკოსების ნაწილიც წინააღმდეგი იყვნენ. ერთხელ მახსოვს, ჩემთან იყო მოსული ელიზბარ ერისთავი, რომელიც მაშინ სემეკის ხელმძღვანელი იყო. ჭკუა მარიგა. მერე მეც ვუთხარი რა პოზიციაც მქონდა ამ რეფორმასთან დაკავშირებით. ბოლოს ადგა, რიხიანად მითხრა: თქვენ დაღუპავთ ენერგოსისტემას! და წავიდა ამაყად თავაწეული.

- ხელისუფლებაში და თქვენ ჯგუფს შორის, რეფორმირებისას მთავარი წინააღმდეგობა რა საკითხებზე იყო?

- „ბრძოლა“ ძირითადად ორი იდეის ირგვლივ მიდიოდა: ან მეტი ცენტრალიზაცია სისტემაში, ან მეტი თავისუფლება და კერძო ინტერესი.

მაგალითად, იყო იდეები, რომ ელექტროენერგეტიკაში ჩართულ ყველა მონაწილეს ერთი საერთო საბანკო ანგარიში უნდა ჰქონოდათ, თითქმის სამხედრო რეჟიმის მსგავსი სტრუქტურის დამყარებაზე იყო ლაპარაკი. ასევე, იყო მოსაზრება, რომ ენერგოსისტემის ობიექტების გაკოტრება შეუძლებელი ყოფილიყო და სხვა რეჟიმში გადასულიყო...

ფაქტობრივად, ენერგოსისტემა ეკონომიკური საქმიანობიდან ამოღებული უნდა ყოფილიყო. არადა, ეს ჩვეულებრივი ბიზნესია. მოგების მიღების მიზნით არავითარი განსხვავება არ არის დენის ბიზნესია, პურის ბიზნესი თუ ტანსაცმლის კერვის... გასაგებია, რომ ყველა ბიზნესს თავისი სპეციფიკა აქვს, მაგრამ ეკონომიკის კანონები ყველასთვის საერთოა.

რეფორმის დროს მეც რაღაც მეშლებოდა, უშეცდომო არც მე ვარ. მაგალითად, მიმაჩნდა, რომ საფასურის ამოღების მოწესრიგება უფრო რთული იქნებოდა და უფრო სკეპტიკურად ვიყავი განწყობილი გამრიცხველიანების მიმართ. თუმცა, გამრიცხველიანების ზოგიერთი მოდელი, რომელიც დონორების მეშვეობით იყო შემუშავებული, იყო აბსურდული. მაგალითად, ერთი მოდელი იყო, რომელის განხორციელებაც 250 მილიონი დოლარი დოლარი ჯდებოდა და თითოეულ მრიცხველს უნდა ჰქონოდა თავისი „ჯიესემ“ მოდული. მრიცხველში იქნებოდა ტელეფონის სიმ-ბარათის მსგავსად და უნდა ყოფილიყო უზარმაზარი ცენტრალიზებული გამოყოფილი ცენტრი თბილისში და თითოეულ მრიცხველს უნდა გადმოეცა ინფორმაცია ყოველ ნახევარ საათში მოხმარებული დენის შესახებ. თითქმის მილიონ მრიცხველს საქართველოში, ყოველ ნახევარ საათში უნდა გადმოეცა ინფორმაცია მოხმარების დინამიკაზე. საქმე ის არის, რომ ეს ჯდებოდა 250 მილიონი დოლარი და საქართველოში მოხმარებული დენის ღირებულება მაშინდელი ტარიფებით იყო ამ თანხის ძალიან მცირე ნაწილი.

- რაც შეეხება იმ ორ მიდგომას, რაზეც კამათობდით: ყოფილიყო ან მეტი ცენტრალიზაცია, ან მეტი თავისუფლება?

- რატომ არ მუშაობდა საქართველოში ვერტიკალური სეპარაცია და გაყოფა რატომ არის მავნებლობა: ევროპაშიც ზოგან აკრძალეს ვერტიკალური ინტეგრაცია და ზოგიერთ რეგიონებში პრობლემები აქვთ. სადისტრიბუციო კომპანიები კოტრდებიან. საქმე ის გახლავთ, რომ ელექტროენერგიის მწარმოებლისა და გამანაწილებლის ხარჯების სტრუქტურა არის ძალიან განსხვავებული. განსაკუთრებით მაშინ, თუ ეს მწარმოებელი ჰიდროელექტროსადგურია. მისი ხარჯების ძირითადი ნაწილი არის ამორტიზაცია. თავიდან, ერთხელ არის ჩადებული კაპიტალი და ათეულობით წლის განმავლობაში ცვდება. ამიტომ, გამომუშავებული დენის ტარიფიდან მიმდინარე ხარჯის დაფარვას - ხელფასებს და ტექნიკურ საშუალებებს ძალიან მცირე ნაწილი ხმარდება. სადისტრიბუციო კომპანიაში მთავარი ხარჯი არის ნაყიდი დენი. კაპიტალური ხარჯები ბევრად ნაკლები აქვთ. ამიტომ, თუ ჰიდროელექტროსადგურმა შემოსავალი არ მიიღო, მომენტალურად არაფერი მოუვა. რაღაც პერიოდი თუ გაგრძელდა შემოსავლის მიუღებლობა, მერე შეიძლება რემონტის პრობლემა შეექმნას. ასე რომ, ჰესის მუშაობისთვის მცირე შემოსავალიც საკმარისია, რომ ფუნქციონირება გააგრძელოს. ამიტომ, ჩნდება ილუზია, რომ ჰესებს ფული არ სჭირდებათ. რომ არ გადაუხადო, არც არაფერი არ მოხდება და ასეც იყო ხოლმე. ადმინისტრაციულად ისე იყო მოწყობილი, რომ დენის საფასურს არ უხდიდნენ, მაგრამ აიძულებდნენ დენი მაინც გამომემუშავებინა და გაეყიდა. თან, თუ არ უხდიან, ენერგოსისტემა დენს ხომ ვერ შეინახავს? მაინც უნდა გაყიდოს, ვიღაცას მიაწოდოს. ბოლო-ბოლო კაშხალი ხომ უნდა უნდა დაცალოს წყალდიდობა რომ არ მოხდეს.... ამიტომ, იძულებულია ჰესი ამუშაოს, უნდა თუ არა, დენი გაყიდოს. თან, ფულს არ უხდიან. სადგურს არაფერი ემართება, მაგრამ გროვდება პრობლემები.

სადისტრიბუციო კომპანიამ კი თუ ფული ვერ შეაგროვა, დენის ფულს ვერ გადაიხდის და მაშინვე უნდა გაჩერდეს. ანუ, იმდენად განსხვავებულად არის მოწყობილი, რომ თუ ქვეყანაში 100%-იანთან მიახლოებული არ არის დენის საფასურის ამოღება, სადისტრიბუციო კომპანია კოტრდება - ვალი უგროვდებათ და შემოსავალი არა აქვთ. ჰყავთ დებიტორები, რომლებიც ვერასოდეს ვერ გადაუხდიან.

ზოგადად ვერტიკალური ინტეგრაციის მოტრფიალე არ ვარ, მაგრამ ამ შემთხვევაში თვითონ თუ ვარ დაინტერესებული, რომ ამოვიღო ფული, მხოლოდ მაშინ მექნება სრულფასოვანი მუშაობის საშუალება.

- დენის უფრო დაბალი ტარიფის შენარჩუნება გამორიცხავდა ელექტროსექტორის მდგრადობას?

- ტარიფების გაზრდა, მათ შორის გენერაციის ტარიფების - იყო ძალიან მნიშვნელოვანი. 2004 წლამდე ტარიფები სასაცილო იყო. ითვლიდნენ რაღაც ფორმულით, რასაც რეალობასთან არაფერი აკავშირებდა.

ტარიფები იმდენად მცირე იყო, რომ საქმე აბსურდამდე მიდიოდა. მახსოვს, ერთ კაცს ჰქონდა პატარა ელექტროსადგური. წელიწადში რამდენიმე ათეული ათასი დოლარის დენს აწარმოებდა. სადგურს 2 პატარა ტურბინა ჰქონდა. ერთი ტურბინა გაუფუჭდა და ეს კაცი გახარებული იყო: რაც ნაკლებად იმუშავებს, მით უფრო ნაკლები წაგება მექნებაო. ეს ხომ ნიშნავს, რომ სისტემა არაეფექტურია? უხაროდა, რომ საწარმო გაუფუჭდა და წარმოება გაუნახევრდა.

- ეს მცირე ჰესი ქსელში იყო ჩართული?

- კი. ვალდებულება ჰქონდა, რომ დენი მიეწოდებინა. მაგრამ, ისეთი ტარიფი ჰქონდა დადგენილი, რომ არ უღირდა. თანაც, მიწოდებული დენისთვის თითქმის არც არაფერს უხდიდნენ. საგადასახადო მოდიოდა და აჯარიმებდნენ, რადგან დენის მიწოდებაზე განსაზღვრული ვალდებულება სრულყოფილად არ ჰქონდა შესრულებული. თავისით ვერ აჩერებდა - დივერსიად ჩაუთვლიდნენ და დააჯარიმებდნენ. რომ გაუფუჭდა - ამოისუნთქა კაცმა.

- რეფორმებზე მომუშავე გუნდი რამდენად თავისუფალი და დამოუკიდებელი იყო; პრეზიდენტი თუ იყო ჩართული ამ საქმეში?

- პრეზიდენტი არ ერეოდა, პრემიერი ზურაბ ნოღაიდელი აქტიურად იყო ჩართული. ზურაბ ჟვანიას ამის დრო არც ჰქონდა ხოლმე. მაშინ ლაპარაკი იყო სიტუაციის არ გაუარესებაზე. ჟვანიას დროს სისტემა ისეთ მდგომარეობაში იყო, უცბად გაუმჯობესების შანსი არ არსებობდა. ნოღაიდელის დროს უკვე საშუალება გაჩნდა სისტემა როგორ გაგვეუმჯობესებინა. ნოღაიდელი ასევე აქტიურად იყო ჩართული პრივატიზაციაშიც.

პრეზიდენტთან მხოლოდ ზოგად პოლიტიკურ საკითხებზე იყო ლაპარაკი - „ასე რომ გავაკეთოთ, პრობლემა ხომ არ იქნება“. ამ საკითხებზე ძირითადად ნოღაიდელი ლაპარაკობდა და არა რეფორმებზე მომუშავე ჯგუფი ან ჯგუფის წევრები.

- მას შემდეგ, რაც ნოღაიდელი ხელისუფლებიდან წავიდა და სააკაშვილის მთავრობას ოპოზიციაში ჩაუდგა, პრეზიდენტის მიმართ წყენა გამოხატა. მიხეილ სააკაშვილმა ერთ-ერთი გამოსვლისას განათებულ ნათურას „გილაურის ნათურა“ უწოდა. ნოღაიდელის თქმით, ენერგეტიკაში რეფორმა მისი დამსახურება იყო და არა ნიკა გილაურის.

- საბოლოო ჯამში, რეფორმა მთლიანი მთავრობის გაკეთებულია. გილაური კი იყო მინისტრი, მაგრამ ისიც ფაქტია, რომ ნოღაიდელი მთავრობის მეთაური გახლდათ. როგორ არის იცით? მე რომ ვთქვა ჩემი გაკეთებულიაო, ქეთი ქინქლაძემ, რომელიც ჩემს ჯგუფში იყო,  რომ თქვას - კი მაგრამ, მე არაფერი მიკეთებიაო? ცხადია, ეს არის ბევრი ადამიანის ერთობლივი შემოქმედება. წარმატებული რეფორმა მრავალი დიდი კამათის შედეგია. რეფორმებში სრული დატვირთვით ჩართული იყო მინისტრი ნიკა გილაური და მისი მოადგილე ალეკო ხეთაგური. სამინისტროს ეგენი წარმოადგენდნენ. ზურაბ ნოღაიდელი, ასევე მე - ენერგეტიკის რეფორმაში ჩართული ვიყავით დროის გარკვეული ნაწილი, რადგან პარალელურად სხვა ბევრ რეფორმაზეც ვმუშაობდით.

თუ მე მკითხავენ, „გილაურის ნათურას“ ნამდვილად არ ვუწოდებდი. კომისიამ, სადაც დისკუსია მიმდინარეობდა და სადაც ფორმატი ყალიბდებოდა, ძალიან დიდი როლი ითამაშა. ეს არის მთავრობის ერთობლივი მოქმედების შედეგი. იგივე პრივატიზაცია, რაც ენერგეტიკის ობიექტებზე ჩატარდა, ირაკლი ჩოგოვაძის გარეშე, რომელიც ეკონომიკის სამინისტროს წარმოადგენდა, მის გარეშე შეიძლება კარგად არ ჩატარებულიყო. იგივე გადახდების პრობლემა ვერ მოგვარდებოდა და ცხადია, რეფორმა ჩავარდებოდა, რომ არა ზურაბ ადეიშვილის და ვანო მერაბიშვილის სწორი მუშაობა.

მაგალითად, რომელიმე სოფელში თუ არ იხდიდნენ საფასურს და დენს იპარავდნენ, ადგილზე რომ არ მისულიყვნენ სამართალდამცავები და ეს ამბავი არ აღეკვეთათ - შორიდან ვერც ენერგეტიკის სამინისტრო უშველიდა რამეს და ვერც მინისტრი.

ძალიან საინტერესო შემთხვევა იყო აზერბაიჯანის საზღვართან მდებარე სოფელ ლემშვენიერაში. სოფელში ჩამოსახლებული სვანები ცხოვრობენ, რომლებმაც საოცარი ტექნიკური ნიჭი გამოიჩინეს და შეძლეს მაღალი წნევის გაზსადენის გაბურღვა, მერე მილის მიდუღება და გაზის იქიდან გადმოქაჩვა. გაზს მოიხმარდნენ და ფულს არ იხდიდნენ. მეტსაც გეტყვით, გაზსადენი გაიყვანეს მეზობელ სოფლებში და იმათ ახდევინებდნენ ფულს და ჯიბეში იდებდნენ. 2004 წელს მანდ რამდენჯერმე გაგზავნეს პოლიციელთა რაზმი, რომელთაც ვერაფერი გააწყვეს. ბოლოს მერაბიშვილის და ადეიშვილის უწყებები ჩაერია და ისე აღმოფხვრა გაზის დატაცება.

ასევე, სვანეთში იყო ერთი კაცი, რომელიც მაღალი ძაბვის გადამცემ ხაზებს ავტომატით წყვეტდა ხოლმე. შევარდნაძის მთავრობას აშანტაჟებდა, რომ თუ არ უნდოდათ ხაზი დაეზიანებინა, ფული უნდა გადაეხადათ. სხვათა შორის შევარდნაძის ძალიან სასაცილო ბრძანებულებაა მაგასთან დაკავშირებით. დაახლოებით ასეთი შინაარსის: ეთხოვოს ამ სახელის და გვარის კაცს, შეწყვიტოს სროლა და გადამცემი ხაზის დაზიანება. ზედამხედველობა დაევალოს ენერგეტიკის მინისტრ მირცხულავას.  

- მახსოვს, რთული იყო ყაზბეგის რაიონში გაზის მოხმარების შეზღუდვა.

- ყაზბეგის რაიონში არ იყო საქმე მარტივად. საქართველოში არსებობს „მთის კანონი“. აწესრიგებს მაღალმთიან რეგიონებში მაცხოვრებელთა უფლებებს და პრივილეგიებს. პირველად რომ გავიგე ამ კანონის შესახებ, ვიფიქრე, რომ ლაპარაკია ადათზე. არადა, კოდექსში ყოფილა ჩაწერილი. მაღალმთიანი რეგიონის მოსახლეობისთვის შეღავათებია განსაზღვრული. ყაზბეგის მოსახლეობა თვლიდა, რომ მათ უფასოდ ეკუთვნით გაზი. იყო სამიათასამდე ოჯახი და თითქმის ყველა ოჯახს ჰგონდა სათბური. სამი ათას სათბურს ათბობდნენ გაზით. მოჰყავდათ კიტრი და პომიდორი. შემდეგ, ვლადიკავკაზში ჰყიდდნენ. წლის მანძილზე ხუთი მილიონი ლარის ღირებულების გაზს წვავდნენ და 3 მილიონის ღირებულების კიტრს და პომიდორს ჰყიდდნენ. აბსოლუტურად უაზრო საქმიანობა იყო, მაგრამ, რადგან გაზში კაპიკს არ იხდიდნენ, თითქმის ხარჯი არ ჰქონდათ. ადვილი მისახვედრია, რომ ტკბილი მუსაიფით და „კაი, ბიჭებო, ასე არ შეიძლება“ - არაფერი გამოვიდოდა.

მთავრობისთვის ყოველთვის დისკომფორტული იყო ამ საქმის განხილვა. როცა მთავრობის სხდომა იწყებოდა, ერთი საკითხი აუცილებლად „ყაზბეგი გაზს“ შეეხებოდა ხოლმე. ყოველწლიურად, 5, ზოგჯერ 7 მილიონი ლარის გაზი ქრებოდა საქართველოში - იწვებოდა ყაზბეგში. ეს მოხმარებული გაზის საფასური ვალად ედებოდა გაზის კომპანიას. გაზი რუსეთიდან შემოდიოდა და ვიღაცას უნდა გადაეხადა. დიდი კამათი და ჩხუბი იყო ხოლმე მთავრობის სხდომებზე. ენერგეტიკის სამინისტროს არ უნდოდა შარი და თავის ტკივილი. ყაზბეგში რომ სამინისტროდან ვინმე მისულიყო და გაზის მოხმარება აეკრძალა - მარტივად შეიძლებოდა მოეკლათ კიდეც.

- საბოლოოდ, ხელისუფლებამ შეძლო და ყაზბეგელებს სათბურები დააშლევინა. რთული იყო პრობლემის მოგვარება?

- წინააღმდეგობა დიდი იყო, როგორც ხელისუფლების ზოგიერთი წევრისგან, ასევე პარლამენტს მიღმა მყოფი ადამიანებისგან. „კი, მაგრამ, ცოდვა არ არის ეს ხალხი?“, „თქვენ გინდათ ყაზბეგი ხალხის გარეშე დარჩეს?“... თან, მაშინ ყაზბეგელების ნაწილი გამოდიოდა და ხელისუფლების დაშანტაჟებას ცდილობდა - რუსეთის მოქალაქეები გავხდებითო. შეიძლება ერთი მიზეზი გაზის საკითხის გადაჭრაც იყო, როს გამოც „ნაციონალურ მოძრაობას“ ყაზბეგში არასდროს გაუმარჯვია...

საბოლოო ჯამში ასეთ იდეაზე შევჯერდით - მთავრობამ ყაზბეგელებისგან სათბურები გამოისყიდა. დაშალეს, მასალაც მათი იყო და მიღებული ფულით შეეძლოთ სათბურის გარდა რაც გაუხარდებოდათ, ის გაეკეთებინათ. ზოგმა „გესტ-ჰაუსი“ ააშენა, ზოგმა ცხვარი იყიდა... ვისაც სათბურის ქონა სურდა, მათ არავინ ზღუდავდა მარნეულში ან ბარში, სხვაგან გაეკეთებინათ - სადაც სათბურის მუშაობას აზრი აქვს.

რატომ მოხდა, რომ დაშლილი სათბურის სანაცვლოდ მიღებული ფულით ისევ სათბურები არ გააკეთეს? იმიტომ, რომ პოლიციამ გასაგებად აუხსნა, არ დაუშვებდნენ ყაზბეგში სათბურების ხელახლა აშენებას.

- ისეთი ვინმე რომ ყოფილიყო, ვინც საკუთარ სათბურში მოხმარებული გაზის საფასურის გადახდაზე თანახმა იქნებოდა?

- გამორიცხულია ყაზბეგში სათბურის  მუშაობას აზრი ჰქონდეს. მანდ სუპერ-ეფექტური სათბურიც რომ გააკეთო, მაშინაც კი არ ექნება აზრი: ძალიან ბევრი საწვავი სჭირდება გათბობას. ვისაც სათბურის ბიზნესი აინტერესებს, მარნეულში ან ბარში, თბილ ადგილას გააკეთებს. რატომ უნდა აწარმოოს ყაზბეგში, სადაც თითქმის მთელი წელი სიცივეებია? თან, რადგან გაზი მუქთად ჰქონდათ, მის დაზოგვას არავინ ფიქრობდა. მაგალითად, მოვიდა თოვლი  და დაადო სათბურის სახურავზე. რადგან სახურავი შუშის არის, თოვლს ჩამოხვეტა სჭირდება, რომ სიმძიმემ შუშა არ ჩაამტვრიოს. ყაზბეგელები თოვლის ჩამოხვეტის ნაცვლად, სათბურში გათბობას მოუმატებდნენ და ისე ადნობდნენ თოვლს. სათბურს თუ 1-2 ფანჯარა გაუტყდებოდა ეგეც არ იყო პრობლემა - კიდევ მეტად გააღებდნენ გაზის ონკანს და მეტი სითბოს ხარჯზე აანაზღაურებდნენ იმ გატეხილი ფანჯრიდან შემოსულ სიცივეს. 2-3 შუშა გატეხილი ჰქონდათ ხოლმე და ვითომც არაფერი. გაზის მოხმარების ზრდით არეგულირებდნენ.

ასე იკარგებოდა ყოველწლიურად 5-7 მილიონი ლარის ღირებულების გაზი, რაც დაახლოებით მეხუთედი იყო, რასაც მთელი თბილისი მოიხმარდა.

ნოღაიდელმა ძალიან დიდი როლი ითამაშა ენერგეტიკის სექტორის რეფორმაში. ბევრი რამე გააკეთა და გადაწყვეტილების მიღება არ უჭირდა. ენერგეტიკის სამინისტროს ბევრი სულელური იდეა ჰქონდა, მაგალითად, უკვე გითხარით ერთი საბანკო ანგარიში ჰქონოდა ყველა ენერგოკომპანიას, უფრო მეტად ყოფილიყო სახელმწიფოს როლი მთელ სექტორში წარმოდგენილი, მეტი რეგულაციები შემოგვეღო... ამ იდეებს ნოღაიდელი არ დათანხმდა.

- რადგან მრავალ რეფორმაზე მუშაობდით და მნიშვნელოვან გავლენას ახდენდით მთავრობის გადაწყვეტილებებზე - თქვენ რატომ არ დაგნიშნათ პრემიერ-მინისტრად მიხეილ სააკაშვილმა?

- რას ლაპარაკობთ, მე ვინ გამიშვებდა პრემიერ-მინისტრად? რთული ხასიათი მაქვს. რაღაც სისულელე რომ დამავალონ - არ გავაკეთებ.

მეტსაც გეტყვით, რამდენჯერმე ვუთხარი მიშას, ვხედავდი, არასწორი რაღაცები კეთდებოდა და ვთავაზობდი ფინანსთა მინისტრად დავენიშნე. იმიტომ რომ ფინანსთა მინისტრსაც შეუძლია რეფორმები ჩაატაროს. ასევე ვუთხარი, რომ ჯანდაცვის მინისტრი გავხდები და სამინისტროში შექმნილ პრობლემებს მივხედავ, დაწყებულ საქმეს ბოლომდე მივიყვან-მეთქი. ჯანდაცვის სამინისტრო რაღაც მომენტში გახდა უუნარო, რომ რამე გაეკეთებინა. ვერ მუშაობდა ეფექტურად ბიუროკრატიული სისტემა...

მე ყველა რეფორმაში ვმონაწილეობდი. ვაკრიტიკებდი და ვეწინააღმდეგებოდი, რომ რაღაც სისულელე არ გაეკეთებინათ. მაგრამ როგორც ადამიანი, რომელსაც მანდატი უნდა აეღო და რას გააკეთებდა - თავად გადაეწყვიტა, როგორც ჩანს, კომფორტს არ ქმნიდა. თან, ბევრი საკითხი იყო, რაზეც ჩვენ განსხვავებული შეხედულებები გვქონდა. რაღაცაში მე ჩემი შეხედულება გავიტანე, უბრალოდ, გავიტანე გუნდის შიდაპოლიტიკური კაპიტალის ხარჯზე. მაგალითად, რომ არ შეიძლება იმ ხალხის განადგურება და დასჯა, ვინც შევარდნაძის მმართველობისას ფული გააკეთა.

შურისძიება არ არის მთავრობის საქმე. მითუმეტეს, ცენტრალიზებულად დადგეს და ყველა დასაჯოს. 2004 წლის სექტემბერში, ლადო პაპავას, რომელიც მაშინ პარლამენტის წევრი იყო „ნაციონალური მოძრაობის“ სიით და ნინო ბურჯანაძის გუნდს წარმოადგენდა, ვკითხე:

- რატომ მაკრიტიკებთ, ბატონო ლადო, გამოდიხართ და ამბობთ, რომ ბენდუქიძე ამას აფუჭებს, ასე და ასე.

- იმიტომ რომ თქვენ ახდენთ შევარდნაძისდროინდელი ეკონომიკური დანაშაულების ლეგალიზაციასო.

მე ვუთხარი, თქვენ შევარდნაძის მთავრობაში 6 წელი ეკონომიკის მინისტრი იყავით და მე ვახდენ ლეგალიზაციას? ჩვენ კი ვიყავით მთავრობაში, მაგრამ ჩვენ მას ვებრძოდითო.

ჩემთვის გაუგებარია, იყო მთავრობაში და მთავრობის მეთაურს ებრძოდე...