იოჰან გუტენბერგის სტამბაში დაბეჭდილი ბიბლია, რომელიც აშშ-ის კონგრესის ბიბლიოთეკაში ინახება
წიგნის ბეჭდვის ისტორია ევროპაში მეთხუთმეტე საუკუნიდან იწყება, როდესაც გერმანელმა გამომგონებელმა იოჰან გუტენბერგმა პირველი სტამბა შექმნა. გუტენბერგს პირველი წიგნი 1440 წელს გამოუცია. სწორედ გუტენბერგს უნდა უმადლოდეს კაცობრიობა, რომ წიგნი გერმანელი გამომგონებლის დამსახურებით გახდა ყველასთვის ხელმისაწვდომი. გუტენბერგის განსაკუთრებული მადლიერი კი ალბათ, გამომცემლობები უნდა იყვნენ – ვინც წიგნის ბეჭდვით და გაყიდვით ფულს შოულობს.
მე-20-ე საუკუნის მიწურულიდან, ინფორმაციის ტრადიციულ ბეჭდვა-გავრცელებას ნელ-ნელა ელექტრონული წიგნები ცვლის. თავიდან, ამისთვის შედარებით მოუხერხებელი და ძვირადღირებული ე.წ. „პლანშეტური კომპიუტერები“ გამოიყენებოდა. 21-ე საუკუნეში კი უკვე სპეციალურად, ელექტრონული წიგნებისთვის სპეციალური მოწყობილობები გამოჩნდა. ასეთი მოწყობილობა დაახ-ლოებით სტანდარტული წიგნის ზომაა: საშუალოდ 20 სანტიმეტრი სიგრძე, 15 სანტიმეტრი სიგანე, ხოლო სისქეში კი 1-1,5 სანტიმეტრია.
მსოფლიოში ასეთი მოწყობილობები უსწრაფესად ვრცელდება და რამდენად სწრაფად მოხდება ტრადიციული წიგნების მნიშვნელოვნად ჩანაცვლება, რთული საპროგნოზოა. თუმცა, ის უკვე აშკარაა, რომ ელექტრონულ წიგნებზე გადასვლა ადრე თუ გვიან, გამომცემლობების მომავალია და როგორც ურმები და ფაეტონები ჩაანაცვლა თანამედროვე ავტომობილებმა, ქაღალდზე ნაბეჭდ წიგნებსაც ცივილიზაცია ნელ-ნელა ელექტრონული წიგნებით ჩაანაცვლებს.
ელექტრონული წიგნების ისტორია
ელექტრონული წიგნების წამკითხველის წარმოება კომპანია NuvoMedia-მ 1998 წელს დაიწყო
პირველი ვიწროსპეციალიზირებული მოწყობილობა ელექტრონული დოკუმენტების წასაკითხად შეიმუშავა ამერიკულმა კომპანიამ Digital Equipment Corporation (DEC). 1996 წელს კომპანიამ წარმოადგინა DEC Lectrice – ე.წ. „პლანშეტური კომპიუტერი“ სენსორული ეკრანით. ასეთი კომპიუტერი იმით გამოირჩევა, რომ მას არა აქვს კლავიატურა და „მაუსი“. კლავიატურის ფუნქციას სენსორული ეკრანი ითავსებს, რომლის მეშვეობითაც ხდება ინფორმაციის შეტანა თუ სხვადასხვა ოპერაციების განხორციელება.
მიუხედავად DEC-ის წინაშე არსებული ამოცანისა, შეემუშავებინათ ვიწროსპეციალიზირებული მოწყობილობა ელექტრონული დოკუმენტების წასაკითხად – ის გამოვიდა საკმაოდ ძვირი და ამიტომ, მისი სერიული წარმოება არ შედგა.
ელექტრონული წიგნების წამკითხველის პირველი მასობრივი წარმოება, რომლებსაც ჰქონდა LCD მონიტორი, დაიწყო 1998 წელს. კომპანიებმა NuvoMedia-მ და Softbook Press--მა ასეთი მოწყობილობები პრაქტიკულად, ერთდროულად გამოუშვეს. შემდეგ მოხდა მათი დახვეწა, გამოჩნდა მოწყობილობები, რომლებსაც ფუნქციები მნიშვნელოვნად ჰქონდა გაზრდილი. თუმცა, ფართო გავრცელება ვერც ამ მოდელებმა შეძლეს. ძირითადი მიზეზი ისევ და ისევ, მოწყობილობის მაღალი თვითღირებულება იყო და ასევე, მაშინდელ მოდელებს ნაკლებად მიმზიდველს ხდიდა ბატარეების დაუმუხტავად მუშაობის მცირე პერიოდი.
2007 წლიდან კი ელექტრონული წიგნების ბაზარზე გადატრიალება მოახდინა ე.წ. „ელექტრონული ქაღალდის“ ტექნოლოგიის გამოჩენამ. ამან გამოიწვია როგორც მწარმოებლების მატება, ასევე წარმოებული მოდელების რაოდენობის ზრდაც. თუმცა, მიუხედავად თითქმის ფანტასტიკურად გაზრდილი მოთხოვნისა ცალკეულ მოდელებზე (მაგალითად, Sony Reader PRS-500-ზე და Amazon Kindle-ზე), ჯერჯერობით, ელექტრონული წიგნების სპეციალიზირებული წამკითხველები რეალიზაციით ჩამოუვარდებიან ელექტრონული ინფორმაციის წამკითხავ ისეთ მოწყობილობებს, როგორიცაა სმარტფონი (smartphone) და ე.წ. „ჯიბის პერსონალური კომპიუტერი“ (Personal Digital Assistant, PDA).
თანამედროვე ელექტრონული წიგნები
ამაზონ ქინდლი (Amazon Kindle) – არის მოწყობილობა ელექტრონული წიგნების წასაკითხად. შემუშავებულია კომპანია Lab126-ის მიერ (კომპანია ეკუთვნის მსოფლიოს მასშტაბით ინტერნეტ-გაყიდვების უდიდეს კომპანია Amazon.com-ს). მოწყობილობას რამდენიმე მიმართულება აქვს: წამკითხველი მოწყობილობები, რომლებიც რამდენიმე თაობას მოიცავს Kindle1, Kindle2 და Kindle3. ასევე პროგრამებს Amazon-ის ელექტრონული წიგნების წასაკითხად სხვადასხვა მოწყობილობებისთვის: „Kindle for PC“, „Kindle for iPhone“, „Kindle for Mac“, „Kindle for Android“ და „Kindle for BlackBerry“.
ქინდლს აქვს დისპლეი, რომელშიც გამოყენებულია ელექტრონული მელნის ტექნოლოგია (E Ink). ქინდლის მეშვეობით შესაძლებელია ინტერნეტთან კავშირი და ქსელიდან ინფორმაციის, მათ შორის ელექტრონული წიგნების გადმოქაჩვა. საყურადღებოა, რომ ქინდლის შეძენა ორიოდე წლის წინ შესაძლებელი იყო მხოლოდ ამერიკის შეერთებულ შტატებში. 2009 წლის ოქტომბრიდან კი კომპანია Amazon.com-მა ამ მოწყობილობის მთელი მსოფლიო მასშტაბით გაყიდვა დაიწყო.
ქინდლის პირველი მოდელი (Kindle) ინტერნეტ-მაღაზია Amazon.com-ზე პირველად გამოჩნდა 2007 წლის ნოემბერში. მისი ფასი 399 დოლარს შეადგენდა. გასაყიდად გამოტანილი მოწყობილობები სულ რაღაც 5 საათში გაიყიდა. რის შემდეგაც გაყიდვები მხოლოდ 2008 წლის აპრილში განახლდა. მას შემდეგ, ფასი გამუდმებით ეცემა. პირველად 359 დოლარამდე, შემდეგ კი 299 დოლარამდე.
ამ მოწყობილობას აქვს 6 დიუმიანი შავ-თეთრი დისპლეი, სიმკვეთრის 4 გრადაცია. მოწყობილობის შიდა, 250 მგბ მეხსიერება უზრუნველყოფს არაილუსტრირებული დაახლოებით 200 წიგნის შენახვას. მეხსიერების გაზრდისთვის გამოიყენება SD-ბარათი.
ქინდლის ასეთი მოდელი გაყიდვაში აღარ არის. იგი ჩაანაცვლა მოდელმა ქინდლი 2 (Kindle 2).
ქინდლი 2. 2009 წლის 9 თებერვლიდან Amazon-მა დააანონსა ქინდლი 2, რომლის გაყიდვაც დაიწყო 2009 წლის 29 თებერვალს 359 დოლარად. ახალ მოდელში დისპლეის უკვე სიმკვეთრის 16 გრადაცია აქვს, გაზრდილია ბატარეების მუშაობის დრო, 20%-ით დაჩქარებულია გვერდის განახლების დრო, დამატებულია ტექსტის წაკითხვის ფუნქცია (text-to-speech); მოწყობილობის სისქე შემცირებულია ორჯერ, 9 მმ-მდე. შიდა მეხსიერება გაზრდილია 2 გიგაბაიტამდე, რაც მომხმარებელს საშუალებას აძლევს, არაილუსტრირებული დაახლოებით 1500 წიგნი ჩატვირთოს მოწყობილობაში.
ქინდლი 3. ახალი თაობის ქინდლის შესახებ Aმაზონ-მაგამოაცხადა 2010 წლის 28 ივლისს. მოწყობილობის ყიდვის მსურველებს 3 ვარიანტი აქვთ:
1. მოდელი ჩადგმული უკაბელო კავშირი Wi-Fi სისტემით;
2. მოდელი მობილური კავშირის მესამე თაობის 3G ქსელით და Wi-Fi-თი ერთად. ფასიც, ოფიციალურ საიტზე შესაბამისად 139 და 189 დოლარია.
მწარმოებლების მტკიცებით, მოწყობილობაში გამოყენებულია ახალი თაობის ელექტრონული ქაღალდი, რომელსაც 50%-ით მეტი კონტრასტი აქვს. ასევე, ქინდლის წინა მოდელებთან შედარებით, არის 15%-ით მსუბუქი და 21%-ით პატარა. შიდა მეხსიერება გაზრდილია 4 გიგაბაიტამდე.
მესამე თაობის მოდელებს აქვთ დამატებითი შრიფტების და საერთაშორისო, Unicode სიმბოლოების მხარდაჭერა. ეს შესაძლებელს ხდის ქართული Unicode-ით დაწერილი ტექსტის წაკითხვას. თუ გათიშული იქნება Wi-Fi და 3G, მოწყობილობის აკუმულატორი დამუხტვის გარეშე დაახლოებით 1 თვის მანძილზე იმუშავებს.
3. ქინდლი DX (Kindle DX). 2009 წლის 6 მაისს Amazon-მა დააანონსა Kindle DX 489 დოლარად, გაყიდვა კი დაიწყო 2009 წლის 10 ივლისს. ეს არის პირველი მოდელი აქსელერომეტრით, რომელიც ავტომატურად ატრიალებს ეკრანზე გამოტანილ გვერდს მოწყობილობის ამოტრიალებისას. მოწყობილობის სისქე შემცირდა 8,5 მილიმეტრამდე, შიდა მეხსიერება გაზრდილია 4 გიგაბაიტამდე, რაც დაახლოებით 3500 არაილუსტრირებულ წიგნს მოიცავს. 9,7 დიუმის დიაგონალის ეკრანს 1200X824 პიქსელების გაფართოვება აქვს. ბატარეის მუშაობის დრო გაიზარდა 4 დღე-ღამემდე ინტერნეტთან კავშირის შემთხვევაში, ხოლო ინტერნეტის გარეშე 2 კვირამდე დროის მანძილზე დამუხტვის გარეშე. მოდელს აქვს PDF ფორმატის წაკითხვის შესაძლებლობა. 2010 წლის ივნისში ამ მოდელის ფასი ოფიციალურ საიტზე შემცირდა 379 დოლარამდე.
მნიშვნელოვანია, რომ Amazon-ი აკონტროლებს ინფორმაციას, რომელიც უკვე გაყიდულ მოწყობილობებშია ჩატვირთული და საკუთარი სურვილით შლის კიდეც. მათ შორის იმ წიგნებსაც, რომლებიც უშუალოდ Amazon-იდან არის შეძენილი. ასე, მაგალითად, იყო წაშლილი ჯორჯ ორუელის „ცხოველების ფერმა“ და „1984“. ამ ნაწარმოებების გავრცელებაზე კომპანიას არ ჰქონდა საავტორო უფლება (წიგნებში გადახდილი ფული მყიდველებს დაუბრუნეს).
ამაზონ ქინდლის 3 თაობა
Barnes & Noble Nook
Barnes & Noble Nook (Nook) – ელექტრონული წიგნი, შემუშავებულია ამერიკელი მწარმოებლის მიერ „Barnes & Noble-ს წიგნები“, რომელსაც მართავს ოპერაციული სისტემა Android-ი (ლინუქსის ბირთვზე დაფუძნებული ოპერაციული სისტემა მობილურებისთვის და სმარტბუქებისთვის). მოწყობილობა იყო დაანონსებული 2009 წლის 20 ოქტომბერს და გაყიდვაში გაიტანეს 30 ნოემბერს, 259 დოლარად.
Nook-ის ორიგინალური ვერსია მოიცავს WiFi და 3G მოდულებს, 6 დიუმიან E-ink ეკრანს (ელექტრონული ქაღალდი – ინფორმაციის გამოსახვის ტექნოლოგია, შემუშავებული ქაღალდზე ჩვეულებრივი ბეჭდვის იმიტირებისთვის) და პატარა სენსორულ ეკრანს, რომელიც ძირითადად ემსახურება ინფორმაციის შეტანას.
2010 წლის 21 ივნისს კომპანია Barnes&Noble-მ შეამცირა ფასი 199 დოლარამდე და ასევე დააანონსა მოდელი 3G-ს გარეშე 149 დოლარად. 2010 წლის 26 ოქტომბერს კომპანიამ დააანონსა Nook Color 249 დოლარად. Nook-ის ეს ვერსია აღჭურვილია 7 დიუმიანი სენსორული LCD ეკრანით, 600x1024 გაფართოვებით.
დახასიათება: Nook-
ს აქვს 2
დისპლეი:
შავ-
თეთრი E-Ink
და ფერადი სენსორული ეკრანი,
გამოიყენება ნავიგაციისთვის და ტექსტის შესაყვანად.
წიგნის გვერდები გადაიფურცლება ღილაკების მეშვეობით,
რომლებიც მოწყობილობის კიდეებზეა. Nook
გამოიყენებს უფასო AT&T (
უდიდესი ამერიკული სატელეკომუნიკაციო კომპანია,
უზრუნველყოფს სატელეფონო და უკაბელო კომუნიკაციას აშშ-
ს მასშტაბით) 3G
კავშირს (
მხოლოდ აშშ-
ში)
ან WiFi
სისტემას ინტერნეტთან დასაკავშირებლად.
მოწყობილობას აქვს სლოტი MicroSD-სთვის ბარათი და გამოსაცვლელი აკუმულიატორი. Nook-ს აქვს ჩადგმული ლექსიკონი, ბრაუზერი ინტერნეტში შესასვლელად, აუდიოპლეერი, დინამიკები, თამაშები და 3.5 მმ-იანი „ჯეკი“ ყურსასმენებისთვის.
ECTACO JetBook
ECTACO JetBook - მოწყობილობა ელექტრონული წიგნების წასაკითხად თხევადკრისტალური დისპლეის ტექნოლოგიებით. წარმოებულია ამერიკული კომპანია ეკტაკოს-ს მიერ. იწარმოება 2008 წლიდან დღემდე.
FR Book
ელექტრონული წიგნების მწარმოებლებს შორის რუსებიც გამოჩნდნენ. მათ მიერ წარმოებულია FR Book. გამოიყენება ელექტრონული წიგნების წასაკითხად, mp3ფაილების მოსასმენად და JPEG და BMP ფორმატის მქონე გამოსახულებების დასათვალიერებლად.
FR Book E161 – თანამედროვე წიგნების წასაკითხია ელექტრონულ ფორმატში, ეკრანით, რომელიც მუშაობს E-Ink ტექნოლოგიით. მოწყობილობის დისპლეი უზრუნველყოფს მოხერხებულ კითხვას მცირე ენერგიის გამოყენებით. ექვსდიუმიანი ეკრანი საშუალებას იძლევა ელექტრონული დოკუმენტების წაკითხვას ხედვის ნებისმიერი კუთხის დროს, ასევე ეკრანზე მზის სხივების პირდაპირი მოხვედრის დროსაც კი. FR Book E161-ის დისპლეის გაფართოვება შეადგენს 600x800 წერტილს. მოწყობილობას შეუძლია დამუხტვის გარეშე 20 დღემდე იმუშაოს. კომპიუტერთან მიერთება შესაძლებელია სტანდარტული USB პორტით, რაც საშუალებას იძლევა მარტივად გადაიწეროს ელექტრონული წიგნები, მელოდიები თუ ფოტოები.
რუსი მწარმოებლების მიერ შემუშავებულია მოდელი FR Book E251, რომელიც შედარებით გაუმჯობესებულია, თუმცა ორივე მოდელი მხოლოდ წიგნის წასაკითხად გამოდგება და ინტერნეტთან კავშირი არცერთს არ გააჩნია.
Sony Reader
ელექტრონული წიგნების წასაკითხად, მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარულია იაპონური კორპორაცია სონის შემუშავებული Sony Reader.
პირველი მოდელი – Sony Reader Portable Reader System 500 (PRS
-500) –
დაიწყო გაყიდვა აშშ-
ში 2006
წლის სექტემბრიდან,
კანადაში კი 2008
წლის აპრილიდან.
დიდ ბრიტანეთში 2008
წლის 3
სექტემბრიდან იყიდებოდა მეორე მოდელი – PRS
-505. 2008
წლის 2
ოქტომბერს Sony
-
მ დააანონსა მოდელი PRS
-700.
Sony Reader-
ის დისპლეიზე გამოყენებულია ელექტრონული ქაღალდის ტექნოლოგია,
რომელიც შემუშავებულია E Ink
Corporation
-
ის მიერ.
დისპლეის გაფართოვება შეადგენს 170 dpi
-
ს,
ტექსტი კარგად იკითხება მზის სხივების პირდაპირი დაცემის შემთხვევაშიც.
დისპლეი არ საჭიროებს ენერგიას უძრავი სურათის გამოსახულებისთვის.
როგორც ჩვეულებრივ ქაღალდზე დაბეჭდილი ტექსტი,
Sony Reader-
ის დისპლეიზეც ძნელია სუსტი განათებისას ტექსტის წაკითხვა.
მოდელ PRS
-700-
ის დისპლეის,
ისევე როგორც ყველა სხვა მოწყობილობას,
სადაც ელექტრონული ქაღალდის ტექნოლოგიაა გამოყენებული,
საკუთარი განათება არ გააჩნია.2008
წლის დეკემბერში Sony
-
მ პირველად განაცხადა,
რომ მთლიანად,
მოწყობილობის გაყიდვის დღიდან – 2006
წლის ოქტომბრიდან გაყიდა 300 000
ერთეული Sony Reader.
AZBOOKA
საინტერესოა, რომ ელექტრონული წიგნების მწარმოებელთა შორის არის უკრაინაც. უკრაინელების მიერ შექმნილ მოწყობილობას Azbooka ჰქვია. გამოიყენება ელექტრონული წიგნების წასაკითხად, აუდიო წიგნების და აუდიოფაილების მოსასმენად. ვრცელდება კომპანია "IT-Инфраструктура"-ს მიერ. 2009 წლიდან სერიულად იწარმოება მოდელი n516, დაანონსებულია n618.
მწარმოებლები ამტკიცებენ, რომ უკრაინულ წამკითხველს შეუძლია ყველა ენაზე დაწერილი ტექსტი გახსნას. ასევე ინტერფეისს აქვს უკრაინული, რუსული და ინგლისური ლოკალიზაცია.
ელექტრონული წიგნები და საქართველო
ელექტრონული წიგნები საქართველოში ჯერ ნაკლებად პოპულარულია, თუმცა ექსპერტების ვარაუდით უახლოეს 4-5 წელიწადში სურათი მნიშვნელოვნად იქნება შეცვლილი. ტექნოლოგიური პროგრესი პირველ რიგში საყურადღებო იქნება წიგნების გამომცემლებისთვის, რათა ფეხი აუწყონ თანამედროვე საშუალებებს და გაყიდვებიც გაზარდონ. დღევანდელი მონაცემებით, უცხოეთის ბაზრებზე წიგნების ელექტრონული ვერსიები უკვე მნიშვნელოვან წილს იკავებს და ნელ-ნელა კიდევ უფრო მცირდება ქაღალდზე ნაბეჭდი წიგნების წილი.
გამომცემელი ბაკურ სულაკაური ჩვენთან საუბრისას ამბობს, რომ მისი გამომცემლობა უკვე აპირებს წიგნების ელექტრონული ვერსიების გაყიდვას. მისი თქმით, ეს შეეხება პროზას და არა ბავშვებისთვის განკუთვნილ ილუსტრირებულ გამოცემებს. გამომცემლობისთვის ელექტრონული წიგნების გაყიდვა პირველ ეტაპზე მხოლოდ ბაზრის მოსინჯვა იქნება და ჯერჯერობით აქ კომერციული სარგებელი არ იგეგმება. თუმცა, როგორც სულაკაური ვარაუდობს, მაქსიმუმ 5 წელიწადში ელექტრონული წიგნებით ვაჭრობა გამომცემლობებისთვის ჩვეულებრივი საქმიანობა გახდება.
საქართველოს ბაზარზე წიგნების ელექტრონული ვერსიების გაყიდვას საავტორო უფლებების უგულვებელყოფა და ასევე მონდომებული ჰაკერებიც შეუშლიან, ვინც ამა თუ იმ ელექტრონული პროგრამის „გატეხვას“ ახერხებს, ცხადია ელექტრონული წიგნების „გატეხვასაც“ შეეცდება. თუმცა, ბაკურ სულაკაური იმედოვნებს, რომ ამ პრობლემასაც მოევლება. გასულ წლებში წიგნების ბაზარზე საკმაოდ რთული მდგომარეობა იყო, მაგრამ, ბოლო პერიოდში სიტუაცია სტაბილური გახდა და საავტორო უფლებების დარღვევას მხოლოდ ის გამომცემლობა თუ ბედავს, ვინც ბაზარზე გავლენას ვერ ახდენს.
რაც შეეხება ელექტრონული წიგნების თანაფარდობას ქაღალდზე დაბეჭდილ წიგნებთან, ბაკურ სულაკაური აცხადებს, რომ ამერიკაში ელექტრონულმა წიგნებმა უკვე 25%-ს გადააჭარბა. ელექტრონული წიგნების მომხმარებლები საქართველოშიც არიან. ერთ-ერთი მათგანია ლევანი, ჟურნალისტი, 25 წლის:
„მაქვს ამაზონის ქინდლი, მეორე თაობა. ქინდლი ძალიან კომფორტულია, თავისი ზომის, ეკრანის სპეციფიურობისა და ინტერსფეისის სიმარტივის გამო. მისი საშუალებით ჩემთვის საჭირო წიგნები სულ თან დამაქვს. ქინდლი არ მიყიდია, საახალწლოდ მაჩუქა მეგობარმა. წიგნების უმრავლესობა კომპიუტერში უკვე მქონდა PDF ფაილად და შემდეგ გადავიყვანე ქინდლის ფორმატში (MOBI) calibri-ს საშუალებით. ფულს ელექტრონულ წიგნში გადავიხდი, თუ ის ძვირი არ ეღირება (3-5 ლარი) და თუ შეძენა მარტივი იქნება“.
ასე რომ, კითხვის მოყვარულთათვის ახალი ტექნოლოგიები შემოდის. რა დრო დასჭირდება თანამედროვე ელექტრონულ წამკითხველებს ჩვენთან დამკვიდრებას, ან რამდენად პოპულარული გახდება ელექტრონული წიგნები – მომავალში გამოჩნდება.
