შეღავათი თუ ბადე ჯარიმებზე „სათევზაოდ“

ეკოპალიტრა (25.04.2011)

აუდიტორების მეშვეობით საგასადასახადო მეტი კომპანიის შემოწმებას შეძლებს

 ხელისუფლების ბოლოდროინდელი ინიციატივა, რომ მეწარმემ მაკონტროლებელი ორგანო თავად აირჩიოს, ჯერ მხოლოდ მსჯელობის საგანია. პრემიერ-მინისტრ ნიკა გილაურის განმარტებით, საგადასახადო ინსპექტორი შესაძლოა კერძო აუდიტორმა ჩაანაცვლოს და აუდიტორული კომპანიის შემოწმების აქტი საგადასახადოს შემოწმების აქტად ჩაითვალოს. აუდიტორი კი საგადასახადოსგან უნდა იყოს ლიცენზირებული. მაგრამ ერთია მთავრობის მხრიდან შეთავაზება, მეორე - მისი ხორცშესხმა. კონკრეტული გადაწყვეტილებების გამოკვეთამდე, მეწარმეებსაც და კერძო აუდიტორებსაც ჯერჯერობით"დალოდების საათები" აქვთ. პირველ ეტაპზე პროექტი 3-6 თვის განმავლობაში, პილოტურ რეჟიმში ამოქმედდება.

ზურაბ ლალაზაშვილი (საერთაშორისო აუდიტური კომპანია BDO-ს მმართველი პარტნიორი საქართველოში, საქართველოს ბიზნეს-ასოციაციაში არსებული საგადასახადო-საბაჟო კომიტეტის თავმჯდომარე):"ჯერ იდეის განხილვა მიმდინარეობს და კომპანიებისთვის საქმიანი შეთავაზებები არ დაწყებულა. საუბარია საპილოტე რეჟიმში გადამხდელების შერჩევაზე, რომლებსაც აუდიტური კომპანიები შეამოწმებენ. თუმცა ჯერ უცნობია, რა კრიტერიუმებით შეირჩევიან თვით აუდიტური კომპანიები. სავარაუდოდ, აკრედიტაციის მისაღებად აუდიტორებსა და ასევე გადამხდელებსაც რამე პრინციპით დაყოფენ.

ეს შეიძლება იყოს წვრილი, საშუალო და მსხვილი გადამხდელები და მათი შემმოწმებელი აუდიტური კომპანიების გამორჩევა. მნიშვნელოვანია, როგორ გადაამოწმებს კერძო აუდიტორის მიერ უკვე შემოწმებულ მეწარმეს შემოსავლების სამსახური, ან თუ სახელმწიფომ მეწარმის შემოწმებისას დარღვევა აღმოაჩინა, პასუხისმგებლობა ვის დაეკისრება. ამჟამად განვიხილავთ ასეთ ვარიანტს, რომ მეწარმეს, რომელსაც აუდიტური კომპანია შეამოწმებს, შემოსავლების სამსახურის მხრიდან შემოწმება აღარ დაემუქროს, არამედ შემოწმდეს მეწარმის შემმოწმებელი კერძო აუდიტური კომპანია“.

შიშობენ, რომ აუდიტორი, რომელიც მეწარმეების შემოწმების უფლებას მიიღებს, შესაძლოა სახელმწიფოს წნეხის ქვეშ მოექცეს და შემოსავლების სამსახურის „საქმე აკეთოს“, ანუ მეწარმეების სერიულ დაჯარიმებას მიჰყოს ხელი. ზურაბ ლალაზაშვილი იმედოვნებს, რომ კერძო აუდიტორი პასუხისმგებელი არ იქნება შემოსავლების სამსახურის მიმართ, შესაბამისად, არც მეწარმის"გამოჭერაზე" იქნება გაფაციცებული, თუმცა ეს ალბათ ნაკლებად მოსალოდნელია.

რამდენად მიმზიდველი შეიძლება იყოს აუდიტური კომპანიებისთვის შემოწმებაზე მუშაობა? როგორც ირკვევა, შესაძლოა ბევრს ამ მიზნით აკრედიტაციის მიღება არც უღირდეს.

ფრიდონ ალშიბაია (აუდიტური ფირმა შპს „ააფ-კონსალტინგის“ მმართველი პარტნიორი):"აუდიტორული საქმიანობის ლიცენზია გაიცემა ნებისმიერ აუდიტურ კომპანიაზე, რომელშიც ერთი სერტიფიცირებული აუდიტორი მაინც მუშაობს. ლიცენზიას აუდიტორული საქმიანობის საბჭო გასცემს. ამ პროექტის მიზნებისთვის კი ლიცენზია შემოსავლების სამსახურმა უნდა გასცეს. ალბათ ეს არ გაკეთდება ყველა აუდიტური კომპანიისთვის. არ არის გამორიცხული, ზოგიერთმა მათგანმა ეს ლიცენზია არც აიღოს. მართალია, პროექტი თითქოს დამატებითი შემოსავლის მომტანია, მაგრამ ძალიან დიდია პასუხისმგებლობაც“.

როგორც ირკვევა, ერთ-ერთი მიზეზი, რის გამოც ხელისუფლებისგან ეს იდეა წამოვიდა, ის არის, რომ შემოსავლების სამსახურს რესურსი არ ჰყოფნის, არ უღირს წვრილი კომპანიების დევნა. კერძო აუდიტორების მეშვეობით კი სახელმწიფო უფრო მეტ მეწარმეს შეამოწმებს. შესაბამისად, ბიუჯეტიც უფრო მეტად"იხეირებს". აქამდე შეუმოწმებელი ფირმების თუნდაც მცირე ჯარიმებმა, რომლებსაც კერძო აუდიტი დაარიცხავს, ჯამში შესაძლოა საკმაოდ დიდი თანხა შეადგინოს.
თუმცა ხელისუფლება, ცხადია, ამტკიცებს, რომ ეს ნაბიჯი ბიზნესის ხელშესაწყობისთვის იდგმება.

ფრიდონ ალშიბაია: „ჩემი აზრით, შემოსავლების სამსახურს რესურსი მართლაც არ ჰყოფნის. ვიცი რამდენიმე საწარმო, რომელთა შემოწმება ჯერ კიდევ შარშან უნდა დამთავრებულიყო და დღესაც გრძელდება. შეუძლებელია წინასწარ თქმა, ეს ინიციატივა რეალურად წაადგება ბიზნესს თუ არა. თუ არაკვალიფიციურად ჩატარებული აუდიტის გამო აუდიტური კომპანიისთვის დაკისრებული სანქციები დიდი იქნება, ბევრი აუდიტორი აღარ გარისკავს, შემოწმებას მაქსიმალური სიმკაცრით ჩაატარებს და ყველა სადავო თუ უდავო საკითხს ბიუჯეტის სასარგებლოდ გადაწყვეტს... საბოლოოდ მაინც მივალთ იმ მდგომარეობამდე, რომ გადამხდელისთვის მნიშვნელობა არ ექნება, „მგელი შეჭამს თუ მგლისფერი ტურა“. თუმცა ვნახოთ, ყველაფერს დრო გვიჩვენებს “.

გიორგი ცერცვაძე (შპს აუდიტურ კონცერნს „ცოდნისას“ გენერალური დირექტორი):"ახალი ინიციატივის ფარგლებში რამე შეთავაზება სახელმწიფოსგან არ მიგვიღია. თუ გადამხდელთა შემოწმების უფლება განურჩევლად ყველა აუდიტურ ფირმას მისცეს (მაგალითად, ახალლიცენზირებულ ფირმებსაც), ეს მძიმე შეცდომა იქნება. შესაძლოა ზემოაღნიშნული მიზეზები რეალური იყოს - შემოსავლების სამსახურს რესურსი არ ჰყოფნიდეს, ან ბიზნესის ხელშეწყობას ცდილობდეს. მინდა ვთქვა, რომ თუ იდეამ არ გაამართლა, „ბიზნესის სასიკეთოდ გადადგმული ნაბიჯი“ შეიძლება „ბიზნესისთვის გაწეულ დათვურ სამსახურად“ გადაიქცეს. დაჯარიმების საფრთხემ თითქმის ყველა მეწარმე აიძულა, აღრიცხვიანობა მოეწესრიგებინა და თავისი ბიზნესი „გაეთეთრებინა“, ახლა კი მას შეიძლება გაუჩნდეს იმედი, რომ დაჯარიმების საფრთხის წინაშე აღარ დგას და აუდიტურ კომპანიას ადვილად გაურიგდება“.

ბიზმესომბუდსმენი კი ამბობს, რომ მთავრობის ინიციატივის მიზანი ხელისუფლებასა და ბიზნესს შორის ნდობის აღდგენაა. გიორგი პერტაიას განცხადებით, კერძო აუდიტორის შემოწმება საგადასახადო სამსახურისთვის ხშირად არაფერს ნიშნავდა, მაინც ამოწმებდნენ და აჯარიმებდნენ კიდეც. გადამწყვეტი კი იქნება აუდიტური კომპანიების შერჩევა. რამდენად შესწვდება მათ მომსახურებას საშუალო ბიზნესი, ეს იმაზეა დამოკიდებული, მაგალითად, მხოლოდ ე.წ. „დიდი ოთხეული“ შეირჩევა (PricewaterhouseCoopers, Deloitte Touche Tohmatsu, Ernst & Young, KPMG), თუ აუდიტორების უფრო ფართო სპექტრი.

აუდიტური კომპანიებისთვის უმნიშვნელოვანესი იქნება საგადასახადო შემოწმებაზე აკრედიტაციის გაცემის პრინციპი და შემდეგ უკვე კონტროლის მექანიზმი. ზურაბ ლალაზაშვილის თქმით, მისი კომპანია მხოლოდ იმ შემთხვევაში დაინტერესდება, თუ დაინახავს, რომ ეს გრძელვადიანი სტრატეგიაა და არა ერთჯერადი ღონისძიება.

ციფრების ენით
- საქართველოში რეგისტრირებულია სამასზე მეტი აუდიტური კომპანია.
- რეგისტრირებულთაგან აქტიურად მოქმედია 20-30 კომპანია.
- 2011 წლის 1-ელი მარტის მდგომარეობით, საქართველოში რეგისტრირებულია 350 241 ბიზნესსუბიექტი.

საბანკო სესხის ანატომია

ეკოპალიტრა (04.004.2011)

"კრედიტი მხოლოდ მსესხებელთა ვიწრო წრისთვის არის ხელმისაწვდომი"

 არის თუ არა საქართველოში კრედიტები ძვირი, ვის შეუძლია ბანკიდან კრედიტის შედარებით იაფად მიღება და რა ტენდენციებია ამ მხრივ საქართველოში? - ამ საკითხებზე „ეკოპალიტრა“ ეროვნული ბანკის ყოფილ ვიცე-პრეზიდენტს, საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო კვლევების ფონდის ექსპერტს, პროფესორ მერაბ კაკულიას ესაუბრა.
 
- საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა (სებ) გაზარდა მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი, რასაც ინფლაციის შესაჩერებელ ერთ-ერთ ბერკეტად იყენებს. ამით გაიზარდა პროცენტი ბანკების მიერ სებ-ისგან ნასესხებ სახსრებზე. ეს კლიენტებს სესხებს საგრძნობლად გაუძვირებს, თუ ბანკებს მარჟის შემცირებით შეუძლიათ განაკვეთების მეტ-ნაკლებად შენარჩუნება?
- ზაფხულიდან მოყოლებული, ეროვნულმა ბანკმა ინფლაციის მოთოკვის მიზნით რამდენჯერმე ასწია მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი, თუმცა უშუალოდ ამ გადაწყვეტილებას კრედიტის გაძვირება არ გამოუწვევია არც ეროვნულ და არც უცხოურ ვალუტაში. ლარში გაცემული კრედიტების განაკვეთებზე ამ ინსტრუმენტის ზემოქმედება უმნიშვნელოა. რაც შეეხება უცხოურ ვალუტაში გაცემულ კრედიტებზე საპროცენტო განაკვეთების მატებას, ეს ძირითადად მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნის ზრდას უკავშირდებოდა.

ვთქვათ, თუ ადრე ბანკი მის მიერ დეპოზიტის სახით მოზიდული ყოველი $100-იდან ეროვნულ ბანკში $5-ს არეზერვებდა, ახლა უკვე $15 უნდა დაარეზერვოს. საკრედიტო რესურსის ამ გზით გაძვირება საპროცენტო განაკვეთების შენარჩუნების ნაკლებ შანსს ტოვებს.

- „მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის“ რეიტინგის მიხედვით, საქართველო სესხების მიუწვდომლობის რეიტინგში 139 ქვეყანას შორის 125-ე ადგილზეა...
- ბანკების საკრედიტო პორტფელი შარშან თითქმის 21%-ით გაიზარდა, მაგრამ კრედიტი მხოლოდ მსესხებელთა ვიწრო წრისთვის არის ხელმისაწვდომი. იურიდიული პირებიდან - ძირითადად, მსხვილი იმპორტიორებისთვის, სამრეწველო და სამშენებლო კომპანიებისთვის, რომელთაც შედარებით სტაბილური ბიზნესი აქვთ; ფიზიკური პირებიდან მსესხებელთა პრივილეგირებულ ჯგუფში, პირველ რიგში, იმავე კომპანიებისა და ბანკების მესაკუთრეები და თანამშრომლები, სახელმწიფო მოხელეები, აგრეთვე ის მოქალაქეები შედიან, რომლებიც მეტ-ნაკლებად ხანგრძლივად არიან დასაქმებული ან/და მნიშვნელოვანი მოცულობის უძრავ ქონებას ფლობენ.

ამ ტიპის იურიდიულ და ფიზიკურ პირთა რაოდენობა ერთობ მცირეა და ამდენად გასაკვირიც არ არის, რომ სესხების წვდომის მიხედვით საქართველოს რეიტინგი დაბალია, თუმცა ძნელი დასაჯერებელია, რომ 139 ქვეყნიდან ამ მხრივ მხოლოდ 14 ქვეყანას ჰქონდეს საქართველოზე უარესი მდგომარეობა. მართალია, საქართველოში კრედიტის აღება ძნელია, მაგრამ მიმაჩნია, რომ ეს რეიტინგი სინამდვილეს არ ასახავს. საქართველო ასეულში მაინც უნდა იყოს.

- რამდენად სამართლიანად არის სესხების განაკვეთები განსაზღვრული? შეიძლება თქმა, რომ ბანკები ერთმანეთში გარიგებული არიან მაღალი ფასის დაწესებაზე, ან იქნებ არც არის კრედიტი საქართველოში ძვირი?
- განაკვეთებს საკრედიტო რესურსების მოთხოვნა-მიწოდება განსაზღვრავს. მართალია, საქართველოში საკრედიტო რესურსების მიწოდება, დეპოზიტების სახით, შარშან არსებითად გაიზარდა, იგი მაინც ჩამორჩება კრედიტებზე მოთხოვნას. არანაკლებ მნიშვნელოვანია ის, რომ გარკვეული დადებითი ძვრების მიუხედავად, მაკროეკონომიკური გარემო საქართველოში მაინც არამდგრადია და ბანკები რისკებს ერთობ კონსერვატიულად აფასებენ. ამიტომ საპროცენტო განაკვეთები საქართველოში, ზოგადად, მაღალია.

ბანკები დაინტერესებული არიან კრედიტის გაცემით და არ აწყობთ საპროცენტო განაკვეთების ისეთი დონე, რომელიც მათთვის მისაღებ მსესხებელს დააფრთხობს. ასეთი მსესხებელი კი, როგორც უკვე ვთქვი, საქართველოში ბევრი არ არის. ამიტომ ბანკები მათ გადაბირებას ყველანაირად ცდილობენ. სთავაზობენ შედარებით ხელსაყრელ საპროცენტო განაკვეთებს, რომელშიც რისკის პრემია მინიმუმამდეა დაყვანილი. სხვა მსესხებლებისთვის კი რისკის პრემია მაღალია. ამდენად, საქართველოში კრედიტები იმ მსესხებლებისთვის არის შედარებით ძვირი, რომლებიც, ბანკების აზრით, მაღალი რისკის მატარებელი არიან.

- სხვა ქვეყნებში საშუალოდ რა განაკვეთებია დაწესებული კრედიტებზე და რა განაპირობებს მათ შორის განსხვავებებს?
- საშუალო საპროცენტო განაკვეთი აშშ-ში კრედიტებზე დაახლოებით 7%-ია. ეს იმას ნიშნავს, რომ კრედიტის ზოგიერთ სახეობაზე განაკვეთი 7%-ზე მეტია, ზოგზეც ნაკლები, მაგალითად, იპოთეკური კრედიტი აშშ-ში 6%-ის ფარგლებშია. გერმანიაში საშუალო საპროცენტო განაკვეთი დაახლოებით 6%-ია, დიდ ბრიტანეთში - 5,5%. ყველაზე დაბალი საშუალო საკრედიტო განაკვეთები შვეიცარიაშია - 3%-ზე ოდნავ მეტი. რაც შეეხება პოსტსაბჭოთა სივრცეს, რუსეთში - 10%-ია, ყაზახეთში - 12%, უკრაინაში - 15%, მოლდავეთში - 19%, ყირგიზეთში - 25%. რაკი ასეთი განაკვეთები არსებობს, ესე იგი, არსებობს მოთხოვნა.

საქართველოში საშუალო საპროცენტო განაკვეთი დაახლოებით 19%-ია. განსხვავების მიზეზი, პირველ რიგში, საკრედიტო რესურსის ფასია. სწორედ ის არის კრედიტის ფასის მთავარი კომპონენტი. საქართველოში რომ საშუალო განაკვეთი 19%-ია, მისი უდიდესი ნაწილი დეპოზიტების ფასზე მოდის. თუმცა ბანკი მხოლოდ დეპოზიტებით მოზიდული სახსრებიდან არ გასცემს კრედიტს, შესაძლოა რომელიმე უცხოური ბანკიდან ჰქონდეს სესხი აღებული. გარდა ამისა, კრედიტის ფასის ძალზე მნიშვნელოვანი კომპონენტია რისკის პრემია. არის კიდევ საოპერაციო ხარჯებიც, თუმცა ისინი საპროცენტო განაკვეთის ფორმირებაში გადამწყვეტ როლს არ თამაშობენ.

- უცხოური ბანკებიდან საკრედიტო რესურსი დაახლოებით რა უჯდება ადგილობრივ ბანკებს?
- საპროცენტო განაკვეთი უცხოური ბანკიდან ნასესხებ სახსრებზე ამ ბანკის ქვეყანაში არსებულ საშუალო განაკვეთზე დაბალია. ბევრი რამ არის დამოკიდებული იმაზე, თუ როგორ აფასებს უცხოური ბანკი მსესხებელი ბანკის ქვეყნის რისკს. მხედველობაში მიიღება ისიც, თუ, რისთვის არის ნასესხები საკრედიტო რესურსი - იპოთეკური, მცირე და საშუალო ბიზნესის თუ სამომხმარებლო კრედიტების გასაცემად. ფაქტია, რომ ქართული ბანკებისთვის უფრო იაფია უცხოური ბანკებისგან ნასესხები რესურსი, ვიდრე დეპოზიტების სახით მოზიდული. ამიტომ უცხოური საკრედიტო ხაზების ხარჯზე გაცემული კრედიტების საპროცენტო განაკვეთები შეიძლება ნაკლები იყოს, ვიდრე დეპოზიტების რესურსის შემთხვევაში.

- შეიძლება ვთქვათ, რომ ჩვენთან უფრო დაბალი საკრედიტო რისკია, ვიდრე მაგალითად ყირგიზეთში, რაკი იქ საშუალო საპროცენტო განაკვეთი 25%-ია?
- ეს იმაზეა დამოკიდებული, თავად ბანკი როგორ აფასებს თავისსავე ქვეყანაში არსებულ საკრედიტო რისკს. შეიძლება რისკი რეალურად უფრო ნაკლები იყოს. ამასთან, მაღალი საპროცენტო განაკვეთები მოცემულ ქვეყანაში, შესაძლოა, აღურიცხავი ეკონომიკის ანუ არალეგალური ბიზნესის დიდმა მასშტაბმაც განსაზღვროს. მაგალითად, თუ ქვეყანაში დიდი მოცულობით შემოდის კონტრაბანდული საქონელი, იმპორტიორები ძალიან მაღალ მოგებას იღებენ და უღირთ ძვირი კრედიტის აღება. ასეთი ვითარება იყო საქართველოში 10-12 წლის წინ და შესაბამისად, საპროცენტო განაკვეთები კრედიტებზე გაცილებით მაღალი იყო.

- თებერვალში, იანვართან შედარებით, ვადაგადაცილებული სესხების ოდენობა სამი მილიონით გაიზარდა და 183,471 მილიონი შეადგინა. რა უნდა იყოს ამის მიზეზი და ხომ არ უნდა ველოდოთ კრედიტების გაცემის კიდევ უფრო გამკაცრებას?
- წინა თვესთან შედარებით ვადაგადაცილებული სესხების 3 მლნ ლარით ზრდა თავისთავად ბევრს არაფერს ნიშნავს. მთავარია, უმოქმედო (უიმედო და საეჭვო) სესხები არ გაიზარდოს. ასეთი სესხების საერთო მოცულობა იანვარში 4,3%-ით შემცირდა, წინა წლის იმავე პერიოდთან შედარებით კი თითქმის 20%-ით. შეიძლება ითქვას, კომერციული ბანკების საკრედიტო პორტფელის ხარისხი არ გაუარესებულა და ამ მოტივით ბანკების საკრედიტო პოლიტიკაში რამე ცვლილებებს არ უნდა ველოდოთ. ანუ, ყველა ვადაგადაცილებული სესხი უიმედო და საეჭვო არ არის.

თბილისში ტრამვაი ბრუნდება

ეკოპალიტრა (28.03.2011)

როდის დაემატება ახალი ელექტროტრანსპორტი დედაქალაქს

თბილისში ორიოდე წელიწადში თანამედროვე ტრამვაი ივლის. ყოველ შემთხვევაში, ამას გეგმავენ მერიაში და ალბათ არც თბილისელები არიან წინააღმდეგი. ჯერჯერობით წინასწარი სამუშაოებია შესასრულებელი, მარშრუტების შედგენა იმის მიხედვით, თუ სად რა მგზავრთნაკადია, აგრეთვე დედაქალაქის რომელ ადგილას არის შესაძლებელი ტრამვაის რელსების გაყვანა.

ტრადიციულად, ეს ინიციატივაც პირველად პრეზიდენტმა სააკაშვილმა გაახმაურა, რომ როგორც სხვა ქვეყნების დედაქალაქებში, თბილისშიც ევლო ტრამვაის. შემდეგ თბილისის მერმა პარიზში ფრანგულ კომპანია "სისტრასთან" ხელშეკრულებას მოაწერა ხელი. ფრანგებმა ერთი წლის განმავლობაში თბილისის სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა, მგზართნაკადები, ტერიტორია უნდა გამოიკვლიონ. ამის შემდეგ ისინი თბილისის მთავრობას პროექტს წარუდგენენ: სად არის თბილისში ტრამვაის ხაზის გაყვანა საჭირო და შესაძლებელი.

თბილისის საკრებულოში ამბობენ, რომ მგზავრთა გადაყვანის გარდა, ტრამვაის ქალაქის იერსახისაც შეცვლის, რომ თანამედროვე ტრამვაიმ უცხოეთში არაერთი ქალაქი გამოაცოცხლა და ტურისტებისთვისაც უფრო მომზიდველი გახადა. როგორც კი თბილისში ტრამვაის ხაზის გაყვანაზე მსჯელობა დაიწყეს, მაშინვე უამრავ ადამიანს გაუჩნდა შეკითხვა – რატომ გააუქმეს თბილისში ისედაც არსებული ტრამვაი, თუკი ის კვლავ ხელახლა გასაყვანი გახდებოდა.

(საბჭოთადროინდელი ტრამვაი თბილისის ქუჩებში)

პირველი ელექტროტრამვაი თბილისში 1904 წელს ამოქმედდა. მომდევნო ათწლეულებში ამოქმედებული მრავალი მარშრუტი გასული საუკუნის ბოლოსთვის სულ უფრო მცირდებოდა და ბოლო მარშრუტიც 2006 წელს გაუქმდა. თბილისის საკრებულოს ეკონომიკური განვითარების, საინვესტიციო პოლიტიკის და საერთაშორისო ურთიერთობების კომისიის თავმჯდომარე კონსტანტინე იონათამიშვილი ჩვენთან საუბრისას ამბობს, რომ თბილისში ტრამვაის რელსები ნებისმიერ შემთხვევაში გამოსაცვლელი იყო.

"ლიანდაგები სრულიად ამორტიზებული იყო, ბოლო 30 წლის განმავლობაში რამე რეაბილიტაცია არც ლიანდაგებსა და არც ვაგონებს არ ჩატარებია. აქედან გამომდინარე, თუნდაც დღემდე რომ ემუშავა, მისი გამოცვლა მაინც გარდაუვალი იქნებოდა. თანამედროვე ტრამვაი სრულიად განსხვავდება იმისგან, რაც თბილისში იყო".

ფრანგული კომპანია "სისტრა", რომელსაც საფრანგეთის მთავრობა აფინანსებს, სრულად იკვლევს თბილისში მგზავრთნაკადებსა და დღეს არსებული ტრანსპორტის მოძრაობას. კომპანიის კვლევით დადგინდება, სად სჯობს ქალაქში საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მარშრუტის დამატება თუ მოხსნა, აგრეთვე, სად იქნება ტრამვაის ხაზის გაყვანა ყველაზე ეფექტიანი.

კონსტანტინე იონათამიშვილი: "ტრამვაის აქვს ბევრი ეფექტი. არის სწრაფი, უსაფრთხო, ეკოლოგიურად სუფთა, ხელმისაწვდომი. განსაკუთრებულ ეფექტს სძენს ქალაქის იერსახეს. ზოგიერთი ფრანგული ქალაქი, სადაც ტრამვაი გაუქმებული იყო და შემდეგ კვლავ დააბრუნეს – სრულიად შეცვლილია. საინტერესო გახდა ტურისტებისთვისაც. შეიძლება გადაჭარბების გარეშე ითქვას, რომ ტრამვაიმ ეს ქალაქები მნიშვნელოვნად გამოაცოცხლა".

თბილისის საკრებულოში ამბობენ, რომ ჯერ არ არის გადაწყვეტილი, ტრამვაი რა ტიპის იქნება. თუმცა ის ზუსტად იციან, რომ ელექტროტრანსპორტი ავტობუსებზე ადვილი შესანახია. არის სხვა მიზეზიც– ელექტროენერგიის გამომუშავება საქართველოში ხდება, საწვავი კი, რომელიც ლამის ყოველდღე ძვირდება, საზღვარგარეთიდან შემოგვაქვს.

თავის დროზე, როცა თბილისში ტრამვაი აიღეს, ქალაქის ხელმძღვანელობა ტრამვაის ადგილას ტროლეიბუსების გაშვებას აპირებდა. შემდეგ ეს საკითხი მიივიწყეს. საკრებულოში ამბობენ, რომ მართალია, ტროლეიბუსიც ელექტროტრანსპორტია, მაგრამ ტრამვაის აქვს თავისი უპირატესობები: ტევადი ვაგონები, სწრაფი გადაადგილება. ტროლეიბუსისგან განსხვავებით, ტრამვაის "საცობში" არ მოხვდება. ამიტომ თბილისში ტროლეიბუსის აღდგენას არ აპირებენ.

პროექტის ღირებულება

ტრამვაის ხაზის გაყვანისთვის ბევრი ფულია საჭირო. საკრებულოში პროექტის განხორციელებისათვის საჭირო თანხას ვერ ასახელებენ. თუმცა ერთ-ერთი შეხვედრისას თბილისის მერმა თქვა, რომ სავარაუდო თანხა დაახლოებით 500 მილიონი ევროს ფარგლებში შეიძლება იყოს. წლევანდელი ბიუჯეტით, დედაქალაქი ტრანსპორტს თითქმის 100 მილიონი ლარით აფინანსებს. აქედან ავტობუსების შენახვა დაახლოებით 40 მილიონ ლარამდე ჯდება. ტრამვაის შენახვა კი, დაახლოებით ოთხჯერ იაფი ივარაუდება.

თბილისში ტრამვაის პოპულარიზაციის მიზნით საინიციატივო ჯგუფი "თბილისის ტრამვაი" შეიქმნა. ჯგუფის წევრების თქმით, ამ ელექტროტრანსპორტის უპირატესობები მსოფლიოს უამრავ ქალაქშია დადასტურებული და თანამედროვე ტრამვაი თბილისშიც აუცილებლად გაამართლებს.

კახა მჭედლიძე (საინიციატივო ჯგუფ "თბილისის ტრამვაის" წევრი): "ჩვენი ჯგუფი შეიქმნა სოციალურ ქსელებში, ინტერნეტის მეშვე
ობით. 3-4 წლის განმავლობაში გვქონდა დისკუსიები ტრამვაის შესახებ. ვსწავლობდით მის ისტორიას, რატომ დაიხურა, რა დარჩა ქსელიდან. ვეცნობოდით სხვა ქვეყნების გამოცდილებას. მას შემდეგ, რაც გამოითქვა აზრი ტრამვაის გაყვანის შესახებ, ჩვენც უფრო გავაქტიურდით. კომპანია "სისტრა" საკმაოდ გამოცდილი კომპანიაა და აუცილებლად საინტერესო პროექტსაც მოამზადებს, თუმცა ცალკე საკითხია, რამდენად ხელმისაწვდომი იქნება ამ პროექტის განხორციელება თბილისის ბიუჯეტისთვის".

საინიციატივო ჯგუფში ამბობენ, რომ ისინიც "სისტრას" მუშაობის დასრულებას ელოდებიან, რათა გაირკვეს, რა სახის ტრამვაისა და რა მარშრუტებზე გაყვანას დააპირებს ქალაქის ხელისუფლება.

კახა მჭედლიძე: "ინტერესი ტრამვაის პროექტის მიმართ დიდია. ცნობილი საფინანსო ინსტიტუტებიდან კეთილგანწყობა არის. ტრამვაის ხაზების რეკონსტრუქციას, მშენებლობას, განვითარებას ევროკავშირის ქვეყნებში აქტიურად აფინანსებს ევროპის რეკონსტრუქციისა და და განვითარების ბანკი. აზიის განვითარების ბანკიც მხარს უჭერს ასეთი ტიპის ტრანსპორტის განვითარებას. თვითონ ინვესტორებიც თამამ ნაბიჯებს დგამენ ხოლმე".

კონსტანტინე იონათამიშვილი ამბობს, რომ პროექტისთვის საჭირო თანხა და დაფინანსების წყაროები "სისტრას" მიერ კვლევის დასრულების შემდეგ გაირკვევა.

როდის გაივლის თბილისში ტრამვაი


(ჩეხური თანამედროვე „შკოდა“ პრაღის ქუჩებში)

"სისტრასთან" ხელშეკრულებას მოწერის შემდეგ თბილისის მერი აცხადებდა, რომ თანამედროვე ტრამვაი თბილისში სავარაუდოდ 2-3 წლის შემდეგ, დაახლოებით 2012-1013 წელს დაიწყებდა მოძრაობას. საინიციატივო ჯგუფ "თბილისის ტრამვაიში" კი განმარტავენ, რომ ასე სწრაფად ხაზების გაყვანა და ვაგონების გაშვება ძნელად მოხერხდება. კომპანია "სისტრას" ვებგვერდზე სავარაუდო თარიღად 2014 წელი აქვს მითითებული, თუმცა მშენებლობის დროულად დაწყება-დამთავრება არ არის დამოკიდებული მხოლოდ პროექტის შემუშავებასა და დონორების მოძიებაზე. ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორი ქვეყანაში პოლიტიკურად სტაბილური მდგომარეობაა.

კიდევ ერთი საყურადღებო მომენტი, რაზეც "თბილისის ტრამვაის" ჯგუფის წევრები ამახვილებენ ყურადღებას – არ არის გარკვეული, რა სახის ტრამვაიზე შეაჩერებს ყურადღებას თბილისის ხელისუფლება. თავის დროზე, როცა ფრანგულ კომპანიასთან თანამშრომლობა დაიწყო, გაჩნდა მოსაზრება თბილისში ე.წ. ბორბლებიანი ტრამვაის გაყვანის შესახებ. ასეთი ტიპის ტრამვაის ვაგონებს ამზადებს და მისთვის სავალ გზებს აშენებს მსოფლიოში ერთადერთი კომპანია, ფრანგული "ტრანსლორი".

კახა მჭედლიძის თქმით, ეს არის ექსპერიმენტული ტრამვაი. მას, გარდა იმისა, რომ ბევრად ძვირია, სპეციალური, იდეალურად გლუვი გზა სჭირდება; არის საკმაოდ ხმაურიანი და ნაკლებად უსაფრთხო; დენსაც მეტს მოიხმარს და ჩვეულებრივი ტრამვაის სისწრაფითაც ჩამორჩება... თუმცა სანამ "სისტრა" პროექტს არ დადებს, მანამ ტრამვაის ტიპის შესახებ მხოლოდ ვარაუდების გამოთქმა შეიძლება.

ორიოდე დღის წინ, თბილისს ესტუმრა და ტრამვაის მშენებლობის პროექტის მიმართ ინტერესი გამოხატა ჩეხეთის რესპუბლიკის კომპანია "ინეკონის" დელეგაციამ. კომპანიას პროექტები განხორციელებული აქვს აშშ-ში, ჩეხეთში, რუსეთში. მისი წარმოების ტრამვაის ვაგონები შეიძინა ვაშინგტონის სატრანსპორტო კომპანიამ. ჩეხები თბილისის მთავრობას პროექტისთვის ფინანსების მოზიდვის წინადადებებსაც სთავაზობენ. მათი სურვილია ასევე, თბილისში ააშენონ სარემონტო ქარხანა, სადაც მათი ვაგონები საბოლოოდ დაკომპლექტდება.

(ჩეხური „ინეკონის" წარმოების ტრამვაი)

საგარეო ვალი – დამოკლეს მახვილი სახელმწიფო ბიუჯეტზე

ეკოპალიტრა (21.02.2011)

 

ვალი ავიღეთ, ვალი დავფარეთ – სარგებელი რა ვნახეთ?

სახელმწიფო ბიუჯეტი წინასწარ დაგეგმილი, მისაღები და გადასახდელი ფულის ერთობლიობაა. ბოლო წლების განმავლობაში ბიუჯეტი მუდმივად იზრდებოდა, თუმცა წლეულს შარშანდელთან შედარებით მცირე კლებაა. თავის მხრივ, ბიუჯეტის ზრდა მაინცდამაინც ეკონომიკის ზრდას არ ნიშნავს. საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტში ახალ-ახალი საგარეო სესხები მუდმივად ჩნდება და მათი პროცენტების თუ ძირითადი თანხის გასასტუმრებლად სახელმწიფო გვარიან თანხასაც იხდის.

საგარეო სახელმწიფო ვალდებულებების მომსახურებისთვის 2011 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტში 332,761 მილიონი ლარია გათვალისწინებული. ცხადია, ბიუჯეტს, რომელიც დაახლოებით 7 მილიარდ ლარს აღწევს, 332 მილიონის გადახდა არ დააქცევს, მაგრამ თუ ვნახავთ, რატომ იხდის ქვეყანა ამ ფულს და რა ელის 2013 წლისთვის, საქმე მარტივად აღარ მოგვეჩვენება.

2009 წელს საგარეო სახელმწიფო ვალდებულებების მომსახურებისა და დაფარვისთვის 228,806 მილიონი ლარია გადახდილი; 2010 წელს _ 261,311 მილიონი ლარი, წლეულს 332,761 მილიონი უნდა გადავიხადოთ. ეს თანხა გაისადაც მოიმატებს. რაც შეეხება 2013-ს, ეს წელიწადი სახელმწიფო ბიუჯეტისთვის ყველაზე დიდი დარტყმა იქნება: დოლარის დღევანდელი კურსით თუ ვიანგარიშებთ, 2013 წელს საგარეო ვალდებულებების მომსახურებისა და დაფარვისთვის ქვეყანას ერთ მილიარდ ლარზე მეტი ექნება გადასახდელი.

საიდან მოვიდა ამდენი ვალი

ისეთი ქვეყანა, როგორიც საქართველოა, საგარეო დახმარების თუ სესხების გარეშე ვერც "ვარდების რევოლუციამდე" დაემსგავსებოდა სახელმწიფოს, ამდენად, 2003 წლიდანაც მთავრობას ქვეყნის საკუთარი სახსრებით გაძღოლა და უცხოურ სესხებზე უარის თქმა არც უფიქრია. 2006-2007 წლებში სახელმწიფო სტრატეგია საგარეო ვალდებულებების შემცირება იყო და ვალებიც იკლებდა. აგრესიულმა პრივატიზაციამ, ჩრდილოვანი ეკონომიკის შემცირებამ თუ დიდმა დაბანდებებმა ბიუჯეტი პროფიციტულიც კი გახადა. შესაბამისად, ქვეყანას გაუჩნდა შესაძლებლობა, ძველი ვალები გადაეხადა და ახალი სესხი არ აეღო. თუმცა რაოდენ გასაკვირიც უნდა იყოს, 2008 წელს, როცა ოფიციალური ინფორმაციით, ინვესტორები ყველაზე მეტად აქტიურობდნენ საქართველოში და არც ბიუჯეტს აკლდა ფული, სახელმწიფომ ლონდონის ბირჟაზე ევრობონდები განათავსა. მაშინ მთავრობამ $500 მილიონის ევროობლიგაცია გამოუშვა, ხოლო მათი განთავსებიდან მიღებული თანხა 2013 წელს უნდა დაფაროს. ნახევრად გასაიდუმლოებულ ეკონომიკურ სპეცოპერაციას, რამაც სახელმწიფო ვალი ნახევარი მილიარდით დოლარით გაზარდა, ამ ფულის ლამის სრულად გასაიდუმლოებული დახარჯვა დაერთო. სამაგიეროდ ცნობილია, რომ ევროობლიგაციების საპროცენტო განაკვეთი წლიური 7,5%-ია და რომ 2013 წელს პროცენტებიცა და ძირითადი თანხაც ქვეყანამ აუცილებლად უნდა დაფაროს. ექსპერტების შეფასებით, წლიური 7,5 საკმაოდ მაღალი პროცენტია. 2009 წლიდან მოყოლებული, ეს 7,5% ბიუჯეტში ზის და ქვეყანა ყოველწლიურად 37,5 მილიონს იხდის. საყურადღებოა, რომ 2009 წელს თუ დოლარი ლამის 1,4 ლარამდე დაეცა, ამჟამად 1 დოლარი 1,75 ლარი ღირს.

ფრთხილად, კრიზისი ახლოვდება...

ევრობონდების დაფარვის ვადა 2013 წელია. სწორედ ამ წელიწადს მიიჩნევენ საგარეო ვალების გადახდისთვის ყველაზე კრიტიკულ წლად.

2009 წელს საგარეო ვალდებულებებისთვის გადახდილი 228,806 მილიონი ლარიდან პროცენტებში 112,926 მილიონი წავიდა. 2010 წელს გადახდილი 261,311 მილიონი ლარიდან კი პროცენტებს 135,969 მილიონი მოხმარდა. წლეულს გათვალისწინებული 332,761 მილიონი ლარიდან 193,877 მილიონს პროცენტები "შეჭამს".

შოთა მურღულია (საქართველოს სტრატეგიული კვლევების და განვითარების ცენტრის ექსპერტი): "2013 წელი პარამეტრებით ძალიან განსხვავებული იქნება როგორც წლევანდელი, ისე 2012 წლისგან. 2013 წელს ევრობონდებისთვის მოგვიწევს 850 მილიონი ლარის (ანუ $500 მლნ) გადახდა, ამას მივუმატოთ სხვა სესხების ძირითადი თანხის დაფარვა, რაც ჯამში ერთ მილიარდზე მეტი იქნება, ისიც მხოლოდ ძირითადი თანხისთვის გადასახდელი. დავუმატოთ ამას სესხის მომსახურების პროცენტები... ამდენს ჩვენი ბიუჯეტი ვერ გაუძლებს. რომც დავუშვათ, რომ 2013 წელს ბიუჯეტი ძალიან დიდი იქნება, ვთქვათ, 8 მილიარდ ლარს მიაღწევს, 1 მილიარდზე მეტი ლარი რომ ვალების გასასტუმრებლად წავა, ბიუჯეტისთვის ეს ძალიან დიდი დარტყმა იქნება".

დავით ნარმანია ("კავკასიის ეკონომიკისა და სოციალური კვლევის ინსტიტუტის" აღმასრულებელი დირექტორი): "ქვეყნის სავალო მდგომარეობა უარესდება. საქართველო 2011 წელსაც განაგრძობს როგორც საგარეო, ასევე საშინაო ვალის აღებას. საგარეო ვალდებულებების ზრდა დაახლოებით 620 მილიონი ლარია".

ჩასესხება "ბრეგვაძეების მეთოდით"

ჯერ კიდევ შარშან, ოქტომბერში, ჩინეთში ვიზიტად მყოფმა ნიკა გილაურმა განაცხადა, რომ საქართველო 2011 წელს ლონდონის საფონდო ბირჟაზე ევრობონდებს მეორედ განათავსებდა. თუმცა პრემიერ-მინისტრს მაშინ თანხის მოცულობა არ დაუსახელებია. ბოლო დღეებში კი ცნობილი გახდა, რომ მთავრობაში ფიქრობენ, გამოუშვან ორი სახელმწიფო კომპანიის ევროობლიგაციებიც. ენერგეტიკის მინისტრ ალექსანდრე ხეთაგურის თქმით, მთავრობას "ნავთობისა და გაზის კორპორაციასა" და შპს "საქართველოს სახელმწიფო ელექტროსისტემასთან" დაკავშირებით ჯერ საბოლოო გადაწყვეტილება არ მიუღია. განიხილება ამ კომპანიების ევროობლიგაციების გამოშვება და მათი პირველადი განთავსება საერთაშორისო ბირჟაზე. სავარაუდოდ, ახალი ვალების დიდი ნაწილი ძველი ვალები დაფარვას მოხმარდება.

ფინანსთა მინისტრი კახა ბაინდურაშვილი კი პირდაპირ ამბობს, რომ საქართველოს მთავრობამ ახალი ევრობონდი აუცილებლად უნდა გამოუშვას. "ჩვენი მიზანია, ევრობონდის ხანგრძლივობა 5-დან 7-10 წლამდე გავზარდოთ. ეს მომავალში კომერციული სექტორისთვის უფრო გრძელვადიანი რესურსების მოზიდვას გააადვილებს", - ამბობს ბაინდურაშვილი, რომლის მტკიცებით, ქვეყანა ახალი ევრობონდის გამოშვების გარეშეც დღესაც მზად არის, სრულად დაფაროს 2008 წლის ევრობონდი მთავრობის თავისუფალი დეპოზიტებიდან. მინისტრი აცხადებს, რომ საქართველოს სახელმწიფო ვალი (საშინაო და საგარეო სახელმწიფო ვალის ერთობლიობა) მთლიანი შიდა პროდუქტის 47%-ს არ აჭარბებს, ქვეყნის საგარეო ვალი კი მშპ-ის 38%-ია. "ჩვენი მიზანია, ქვეყნის ვალი მშპ-ის 60%-ს არ აჭარბებდეს, თუმცა ჩვენი ამოცანაა, რომ ჩვეულებრივ ვითარებაში ეს მოცულობა მშპ-ის 45%-ს არ აღემატებოდეს, რაც კრიზისულ სიტუაციებში მანევრირების საშუალებას დაგვიტოვებს", - განმარტავს ბაინდურაშვილი.

ასე რომ, თუ ფინანსთა მინისტრს დავუჯერებთ, ქვეყანას დღესვე შეუძლია ევრობონდების დაფარვა საკუთარი სახსრებით. ამასთან დაკავშირებით ექსპერტს კითხვა უჩნდებათ.

შოთა მურღულია: "გამოვიდა ფინანსთა მინისტრი და თქვა, დღესვე შესაძლებელია ამ ვალის გასტუმრებაო. მაშინ ჩნდება კითხვა - თუ ქვეყანას ფული აქვს, რატომ აქვს დეფიციტი?".

თუმცა მსგავსი კითხვა ისევე რიტორიკულია, როგორც 2008 წელს პროფიციტული ბიუჯეტის პირობებში $500 მილიონიანი სესხის აღებისას გაჩენილი შეკითხვები.