უმუშევრობა - მთავარი დათვლის მეთოდია

ეკოპალიტრა (30.05.2011)


  

ქვეყანაში უმუშევრობის დონე მცირდება – ასეთია საქართველოს პრემიერ-მინისტრის შეფასება. ნიკა გილაურმა განაცხადა, რომ 2010 წლის დაზუსტებული მონაცემებით, საქართველოში უმუშევრობის დონემ 0,6%-ით დაიკლო და ისიც დაამატა, რომ ბოლო წლებში უმუშევრობის დონე იმატებდა.

რას უნდა გამოეწვია საქართველოში უმუშევრობის შემცირება? მთავრობაში ამას არ აკონკრეტებენ. ჯერ არც "საქსტატის" 2010 წლის მაჩვენებლებიც გამოქვეყნებულა. შესაბამისად, ნიკა გილაურის განცხადება ჯერჯერობით მხოლოდ ვარაუდებს ემყარება და სკეპტიკოსებში ეჭვსაც იწვევს.

"საქსტატის" ცნობით, 2009 წელს ქვეყანაში უმუშევრობა 16,9% იყო; 2008 წელს 16,5%, ხოლო 2007-ში - 13,3%. 2009 წელს უმუშევარი 335600 ადამიანი იყო. 2010 წლის მონაცემები წესით, მალე უნდა გახდეს ცნობილი, თუმცა, თუ პრემიერ-მინისტრს დავუჯერებთ, უმუშევართა რაოდენობა 2000-ზე მეტით უნდა იყოს შემცირებული. ცხადია, გილაური მიიჩნევს, რომ უმუშევრობის 0,6%-ით შემცირება ბევრი არ არის, მაგრამ დადებითი სიგნალია და მომდევნო თვეებში უმუშევრობა კიდევ უფრო დაიკლებს...


ძნელი სათქმელია, საქართველოსთან რამდენად არის კავშირში, მაგრამ გავრცელებული ინფორმაციით, უმუშევრობის დონე მცირდება აშშ-ში. ამერიკის შრომის სამინისტროს მონაცემებით, უმუშევრობის დონემ მარტში 0,1%-ით დაიკლო და 8,8% შეადგინა, რაც ბოლო ორი წლის განმავლობაში მინიმალური მაჩვენებელია. ევროკავშირის ქვეყნებში უმუშევრობის დონე საშუალოდ 10%-ია. თუმცა მაგალითად ჰოლანდიაში უმუშევრობა დაახლოებით 4,5%-ია, ხოლო ესპანეთში 20%-საც აჭარბებს. ბალტიისპირეთის ქვეყნების მაჩვენებელი დაახლოებით 18%-მდეა.

განვითარებული ქვეყნების ფონზე, სადაც უმუშევრობის დონე საქართველოზე უარესია, სავსებით ლოგიკურად ჩნდება აზრი, რომ სინამდვილეში საქართველოში უმუშევრობა 16-17%-ზე მეტია. თუმცა აქ საყურადღებოა, როგორ იანგარიშება მაჩვენებელი და შეიძლება თუ არა, როცა, ვთქვათ, საფრანგეთში უმუშევრობის დონე დაახლოებით 10%-ია, საქართველოში 16%-ზე მეტი არ იყოს?

შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის (შსო) თანახმად, უმუშევრად ითვლება პირი, ვინც არის 15 წლის და მეტი ასაკის; არ უმუშავია (1 საათითაც კი) გამოკითხვის მომენტის წინა 7 დღის განმავლობაში; ეძებდა სამუშაოს ბოლო 4 კვირა და მზად იყო მუშაობის დასაწყებად მომდევნო 2 კვირის განმავლობაში.

გამოკითხვას "საქსტატი" კვარტალში ერთხელ აწყობს. ხდება 6700 შინამეურნეობის (ერთ ჭერქვეშ მცხოვრები ოჯახების) შერჩევა საქართველოს მასშტაბით.
განვითარებული ქვეყნებისგან, განსაკუთრებით ევროპისგან განსხვავებით, სადაც უმუშევრებს სახელმწიფო არცთუ მცირე დახმარებას აძლევს, საქართველოში სხვა ვითარებაა. აქ ადამიანი მუშაობს თუ უმუშევარია, სახელმწიფოსგან დახმარებას არ იღებს და შესაბამისად, არც იმის ინტერესი აქვს, შრომის ბირჟაზე გამოცხადდეს და უმუშევრობის რაღაც მონაკვეთში რამე თანხა მიიღოს. შრომის ბირჟა კი ქვეყანაში უმუშევრობის დონის ყველაზე ზუსტი განმსაზღვრელია.

"საქსტატი" ასე ითვლის - უმუშევრად არ ითვლება ის, ვინც: არ იმყოფება შინამეურნეობაში ბოლო 12 თვის განმავლობაში; არის სამხედრო პირი და ცხოვრობს ყაზარმაში; არის პატიმარი; იმყოფება ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში, მოხუცთა თავშესაფარში ან სხვა ინსტიტუციურ დაწესებულებაში.

შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია დასაქმებულად მიიჩნევს 15 წლის და უფროსი ასაკის პირს, რომელიც გამოკითხვის მომენტის წინა 7 დღის განმავლობაში მუშაობდა (სულ მცირე, 1 საათს მაინც) შემოსავლის (ხელფასის, ნატურალური შემოსავლის, მოგების და ა.შ.) მიღების მიზნით; ეხმარებოდა უსასყიდლოდ სხვა შინამეურნეობის წევრებს ან რაიმე მიზეზით არ იმყოფებოდა სამუშაოზე, თუმცა ფორმალურად ირიცხებოდა მომუშავედ.

ასე რომ, ის ადამიანი, ვინც საკუთარ ბოსტანში იმუშავებს ან საქონელს მოუვლის, უმუშევრად არ ითვლება. სწორედ ამიტომ, სოფლად მცხოვრებთა შორის უმუშევრობა უფრო ნაკლებია, ვიდრე ქალაქად. თვითდასაქმებული ადამიანი უმუშევრად არ ითვლება. საქართველოში კი სოფლის მოსახლეობის წილი უფრო მაღალია, ვიდრე განვითარებულ ქვეყნებში. უმუშევრად არ ითვლება ისიც, ვინც აქტიურად არ ეძებს სამსახურს.

ამიტომაც აქვეყნებს სტატისტიკის სამსახური ამგვარ ციფრებს და მათ მთავრობაც ენერგიულად იშველიებს. სანამ საქართველოში მიწაზე მუშაობაზე ხელი საბოლოოდ არ აუღიათ, როგორც ჩანს, უმუშევრობის მაჩვენებლები ჩვენთან, "მტრის ჯინაზე", სულ დაბალი იქნება.

რამდენიმე დღის წინ ცნობილი გახდა საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტის, IRI-ის მიერ საქართველოში მოწყობილი საზოგადოებრივი აზრის კვლევის შედეგები. რამდენიმე მონაცემი "ინტერპრესნიუსისთვის" გახდა ცნობილი. როგორც გაირკვა, გამოკითხულთა 46% ყველაზე დიდ პრობლემად უმუშევრობას მიიჩნევს, 45% კი ტერიტორიულ მთლიანობას.

მცირე საწარმოს... მეტს ახდევინებენ

ეკოპალიტრა (24.05.2011)

ახალი საგადასახადო კოდექსი, რომელიც ახალი წლიდან ამოქმედდა, მთავრობის წარმომადგენლებმა არაერთხელ შეაფასეს როგორც ”რევოლუციური”. ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პუნქტი იყო მცირე მეწარმეებისთვის შეღავათიანი რეჟიმით დაბეგვრის შემოღება. თუმცა, ზეპირი განცხადებები სხვაა და რეალობა სხვა.

როგორც ირკვევა, ის მეწარმე, რომელიც ”მცირე საწარმოს” სტატუსს მიიღებს, გაცილებით მეტად დაიბეგრება, ვიდრე ფიზიკური პირი, რომელსაც ინდმეწარმის სტატუსი აქვს და კიდევ უფრო მეტად, ვიდრე შპს-ის სტატუსის მქონე მეწარმე.

ახალი კოდექსით პირველად შემოვიდა ”მცირე საწარმოს” დაბეგვრის განსაკუთრებული რეჟიმი. ასევე გაჩნდა ”მიკროსაწარმოს” სტატუსი, რომელიც შეიძლება მიენიჭოს ფიზიკურ პირს მხოლოდ მაშინ, თუ მისი წლიური ერთობლივი შემოსავალი არ აღემატება 30 ათას ლარს, ანუ დღეში საშუალოდ 80-ლარიანი ბრუნვა აქვს. ასეთი სტატუსის მქონე მეწარმე თავისუფლდება საშემოსავლო გადასახადისგან, რაც წინა კოდექსითაც გათვალისწინებული იყო.

ექსპერტების განმარტებით, წლიური 30 ათასი ბრუნვა ძალიან მცირე მოცულობაა. საწარმოს, რომელსაც დღეში 80-ლარიანი ბრუნვა აქვს და თუ მოგება დარჩა 10%, თვეში დაახლოებით 250 ლარის მოგება გამოუვა. ასეთი მეწარმეები კი ძნელი საპოვნელია. ისიც გაუგებარია, როგორ დაითვლება წლიური 30-ათასიანი ბრუნვა, როცა ”მიკრომეწარმეებს” აღრიცხვის წარმოებას არავითარი კანონი არ ავალდებულებს. საგადასახადოს დაინტერესების შემთხვევაში ასეთ მეწარმესთან კონფლიქტი გარდაუვალია.

”მცირე საწარმოს” სტატუსი ენიჭება ფიზიკურ პირს, რომლის წლიური შემოსავალი 100 ათას ლარს არ აღემატება. ასეთი ”მცირე საწარმო” იბეგრება საშემოსავლო გადასახადის 5%-იანი განაკვეთით. ამავე დროს, თუ ეს ფიზიკური პირი საქმიანობს ბაზრობის ტერიტორიაზე ან აქვს გაწეული ხარჯებიდან 60%-ის დამადასტურებელი დოკუმენტები, მაშინ ისარგებლებს საშემოსავლო გადასახადის 3%-იანი განაკვეთით.

იურიდიული პირები მოგების გადასახადით იბეგრებიან, ფიზიკური პირები - საშემოსავლოთი. შპს იბეგრება 15%-იანი მოგების გადასახადით; ინდმეწარმე იბეგრება 20%-იანი საშემოსავლო გადასახადით. ”მცირე საწარმოს” დაბეგვრის რეჟიმი კი 5% და 3%-იანი საშემოსავლო გადასახადია. ერთი შეხედვით, ეს დიდი შეღავათია, თუმცა მხოლოდ ერთი შეხედვით.

თემურ კოპალეიშვილი (ეკონომიკის ექსპერტი): ”ვინც ეს პროექტი თავის დროზე პარლამენტში წარადგინა, 5%- და 3%-იანი დაბეგვრის რეჟიმებით, მან ალბათ მექანიკურად იგულისხმა, რომ რადგან ეს მნიშვნელოვნად ნაკლებია 15% და 20%-ზე, კარგი შეღავათი იქნებოდა. გაანგარიშება, როგორც ჩანს, არ გაუკეთებიათ. ცხრილის სახით შევადარე, როგორ იბეგრებიან შპს, ინდმეწარმე და მცირე საწარმოს სტატუსის მქონე ფიზიკური პირი შესაბამისი განაკვეთებით”.

დავუშვათ, მეწარმეთა წლიური ბრუნვა არ აღემატება 100 ათას ლარს, ხოლო დღიური ბრუნვა 240 ლარია; აქედან 200 ლარად მასალები შეიძინეს და 20% ფასნამატია, რათა მოგება დარჩეს (200+40=240); დღეში 240 ლარი ნიშნავს თვეში 7200-ლარიან ერთობლივი შემოსავალს, ანუ ბრუნვას, წელიწადში კი 86400 ლარს (20%-იანი ფასნამატი 14400 ლარი გამოდის). დავუშვათ, დღეში ყველას 10 ლარის ხარჯი აქვს, ანუ წელიწადში დაახლოებით 3600 ლარი (ელექტროენერგიის ხარჯი, შენობის ქირა და სხვ.), მაგრამ ასეთ ხარჯებს მნიშვნელობა აქვს შპს-სა და ინდმეწარმისთვის, და არა ”მცირე საწარმოსათვის”. რადგან, შპს-ს და ინდმეწარმის დასაბეგრ ბაზას, ანუ წლიურ შემოსავალს, 14400 ლარს ხარჯები უნდა დააკლდეს. შპს-სთვის დაგეგვრის ობიექტი განსაზღვრულია დასაბეგრი მოგება. დასაბეგრი მოგება ეს არის შემოსავალს მინუს ხარჯები. ასევე არის ინდმეწარმესათვის. დასაბეგრი შემოსავალი ეს არის ერთობლივ შემოსავალს გამოკლებული ხარჯები. ერთობლივი შემოსავალი ჩვენს მაგალითზე შპს-მაც და ინდმეწარმემაც მიიღო თანაბრად – 10800 ლარი. შესაბამისად, 1400-3600=10800 სწორედ 10800 ლარია შპს-ს და ინდმეწარმის დასაბეგრი ბაზა. რაც შეეხება მცირე საწარმოს, მათ დასაბეგრ ბაზას ხარჯები არ აკლდება და ამიტომაც მათი დასაბეგრი ბაზა წლიური ბრუნვის ტოლია. ანუ, მცირე საწარმო იბეგრება 86400 ლარიდან.

ამგვარად, წლის ბოლოს შპს გადაიხდის 10800 ლარის 15%-ს (1620 ლარს), ინდმეწარმე გადაიხდის 10800 ლარის 20%-ს (2160 ლარს), მცირე საწარმო კი 86400 ლარის 3% (2592 ლარს) ან 5%-ს (4320 ლარს).

თემურ კოპალეიშვილი: ”ვისაც მცირე საწარმოს სტატუსის მიღება სურს, შემოსავლების სამსახურში განცხადება უნდა დაწეროს. სტატუსს ან მიანიჭებენ, ან არა. თუმცა აზრს ვერ ვხედავ, რატომ უნდა მოითხოვოს ფიზიკურმა პირმა ”მცირე საწარმოს” სტატუსი”.

შევამოწმოთ, ხომ არ იძლევა სხვაობას სხვა გადასახადები. სულ საქართველოში ექვსი გადასახადი მოქმედებს. 1. მოგების გადასახადი; 2. საშემოსავლო გადასახადი - მეწარმე ან ერთით იბეგრება ან მეორით; 3. დამატებული ღირებულების გადასახადი ანუ დღგ-ი, გადამხდელია პირი (ფიზიკური პირიც თუ შპს-ც), თუ ბრუნვა 100 ათასს აღამატება; 4. აქციზი. მოქმედებს აქციზურ საქონელზე მომუშავე ყველა საწარმოსთვის სტატუსის მიუხედავად; 5. იმპორტის გადასახადი გადაიხდება იმპორტის შემთხვევაში, სტატუსისგან დამოუკიდებლად, ანუ აქაც ყველა თანაბარ პირობებშია; 6. ქონების გადასახადი. ამ წლიური გადასახადით დაბეგვრა ქონებაზეა დამოკიდებული და სხვაობას არ იძლევა ფიზიკური თუ იურიდიული პირისთვის. ასე რომ, არც ერთ სხვა გადასახადში შეღავათი ”მცირე საწარმოს” არ აქვს.

გამოდის, ვისაც თუნდაც მცირე ბრუნვა აქვს, მისთვის ”მცირე საწარმოს” სტატუსის მინიჭება გაცილებით უარეს დღეში ჩაყენებას გულისხმობს, ვიდრე ეს ინდმეწარმესა და შპს-ს შემთხვევაში იქნება. ეკონომიკის ექსპერტი მიიჩნევს, რომ დღეს ყველაზე უკეთესი ფორმა შპს-ა. ნაკლები გადასახადის გარდა, ის პასუხს მხოლოდ საწარმოს ბალანსზე არსებული ქონებით აგებს. ინდმეწარმეს კი ბიზნესსაქმიანობისას ვალი თუ დაედო, მთელი ქონებით მოუწევს პასუხისგება, შესაძლოა სახლის თუ საკუთარი ავტომობილის გაყიდვამ მოუწიოს.

დაწინაურებულ ქვეყნებში მცირე საწარმოებისთვის შეღავათიანი რეჟიმის მინიჭება ჩვეულებრივი მოვლენაა, შეღავათის მინიჭება ბრუნვიდან გამომდინარე ხდება. ჩვენთან კი საწარმოების დაბეგვრის რეჟიმი რატომღაც სტატუსის მიხედვით არის განსაზღვრული. ხოლო ”მცირე საწარმოს” მიმართ შეღავათებზე საუბარი ახალი საგადასახადო კოდექსის პირობებში, საქართველოში, რბილად რომ ვთქვათ, ტყუილი აღმოჩნდა.